طاعون
طاعون (plague)
اصطلاحی اطلاق‌شده به هر بیماری مسری که میزان مرگ و میر آن بالا باشد. این بیماری معمولاً به طاعون خیارکی اشاره دارد و توسط کک‌هایی که موش سیاه منتقل می‌کند، سرایت و شخص مبتلا را به باسیل یرسینیاپستیس آلوده می‌کند. اولین علامت ابتلا به این بیماری تورم غده‌های لنفاوی، معمولاً زیر بغل و کشالۀ ران است؛ چنین ورم‌هایی «خیارک» نامیده می‌شوند. این بیماری موجب مسمومیت مهلک خون می‌شود و میزان مرگ و میر در آن بالاست. انواع نادرتر اما کشنده‌تر طاعون سپتیسمیک و نوُمنیک هستند. هنوز هم طاعون شایع می‌شود، به‌ویژه در کشورهای فقیر، اما نه به میزانی که در اواخر قرون میانه شیوع یافت. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی که در ۱۹۹۶ انتشار یافت، میزان ابتلا به طاعون روبه افزایش است. بین ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۴، در سیزده ایالت امریکا مواردی از ابتلا گزارش شد، در حالی‌که در دهۀ ۱۹۴۰ در سه ایالت گزارش شده بود. ویروس یرسینیاپستیس در سراسر جهان در میان جمعیت جوندگان وحشی خاصی وجود دارد و انتقال آن به‌طور عمده از طریق کک‌ها صورت می‌گیرد. کک پس از گزیدن شخص مبتلا، باکتری‌ها را می‌بلعد. باکتری‌ها سپس تکثیر شده و بین مری و میان‌رودۀ کک انسداد ایجاد می‌کنند. کک که بدین‌ترتیب از خوردن غذا محروم می‌شود، در حالت گرسنگی مکرراً می‌گزد و با هر گزش، خون آلوده را به محل گزش می‌ریزد و باکتری‌ها را منتقل می‌کند. در ۱۹۹۵ واکسن جدیدی برای طاعون در دست ساخت بود که برای تهیۀ آن از نوعی باکتری ضعیف شدۀ سالمونلا به‌طریقۀ مهندسی ژنتیک، موسوم به سالمونلا تیفی، استفاده می‌کردند. بخشی از کد ژنتیکی یرسینیاپستیس به باکتری سالمونلا تزریق می‌شود. هنگامی‌که این باکتری بلعیده شود در روده زندگی و پروتئینی تولید می‌کند که به‌طور طبیعی در یرسینیاپستیس یافت می‌شود. این پروتئین موش‌ها را از ابتلا به طاعون مصون نگه می‌دارد. قدیم‌ترین شرح بیماری طاعون به ۴۰پ‌م در لیبی باز می‌گردد. در ۲۵۱ـ۲۶۰م طاعون امپراتوری روم را فراگرفت. پس از سیاه‌مرگ در قرن ۱۴م، طاعون تا سه قرن بعد شیوع داشت که بدترین نمونۀ آن طاعون بزرگ لندن در ۱۶۶۵ بود که طی آن حدود ۱۰۰هزار تن از ۴۰۰هزار سکنۀ شهر تلف شدند. در ۱۷۰۹ طاعون در پروس ۳۰۰هزار قربانی گرفت. در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ مواردی از ابتلا به این بیماری در افریقا، امریکای لاتین و هند دیده شد.