طور عبدین
طورِ عبدین
(کوهِ عابدان مسیح) فلاتی کوهستانی در شمال بین‌النهرین، در شهرستان ماردین، در ترکیۀ کنونی. از ماردین در غرب، تا جزیرۀ ابن عمر در شرق (جِزِۀ کنونی) امتداد دارد. رود دجله تا ملتقای آن با باتمان سو، حد شمالی و شرقی آن است. حد جنوبی‌اش دامنه‌های تُند شیبی است که به دشت شمال سوریه می‌رسد. جادۀ تاریخی ماردین به نصیبین از پایین آن می‌گذرد و به شمال عراق می‌رسد. شهرهای جدید این ناحیه ماردین و مدیات است. ارتفاع میانگین طور عبدین در بخش مرکزی بین ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ متر (میان ماردین و حِصن کیفا) است. قله‌های منفردش در ماردین تا ۱۴۰۰ متر ارتفاع دارد. غارهای متعدد طور عبدین در عصر باستان مسکن غارنشینان بود. آشوریان آن‌جا را می‌شناختند و آریان و بطلمیوس از آن یاد کرده‌اند. مسیحیت از اوایل پیدایش بدان‌جا راه یافت و طور عبدین در تاریخ رهبانیت شرق نقش مهمی ایفا کرد. امپراتور ژولیان (حک: ۳۵۱ـ۳۶۳م) به‌منظور مقابله با ایران ساسانی در آن‌جا استحکامات فراوان ساخت. موسی خورنی آن را «تورابدین» ضبط کرده است. طور عبدین نامی آرامی است و در منابع قرون میانۀ عربی ذکرش آمده و در داستان منظومی دربارۀ خسرو و شیرین از آن یاد شده است. اعراب این ناحیه را الطور، جَبَل و جبل طور می‌خوانند. با حملۀ اعراب به جزیره در ۱۸ تا ۱۹ق (۶۳۹ـ۶۴۰م) طور عبدین هم به‌دست اعراب افتاد و در عهد خلفا بخشی از دیار ربیعه بود و سرنوشتی همانند آن داشت. در مرزبندی‌های بعد از جنگ اول به ترک‌ها تعلق گرفت. ساکنان آن‌جا در قرون اول پس از اسلام تقریباً همگی آرامیان مسیحی بودند، اما رفته‌رفته مسلمانان، عمدتاً کردها، جای آنان را گرفتند. اکنون در این ناحیه به زبان‌های عربی ماردینی، کردی کُرمانجی و ترکی تکلم می‌کنند. بقایای صومعه‌ها و کلیساهایی از قرن ۷ تا ۱۰م در آن‌جا باقی است که نمونه‌های معماری قرون میانۀ شرق و از نظر تاریخ هنر مسیحی حائز اهمیت‌اند.