طومار نقالی
طومار نقّالی
نسخه‌هایی خطی از قصه‌هایی که نقالان می‌خوانند. این نسخه‌ها اغلب بدخط و پراشتباه بودند. ناسخان این طومارها همان نقالان‌اند که با سواد اندکِ خود قصه‌ها را به طومارها می‌نوشتند. یافتن نسخۀ اصلی طومار، حتی در میان خود نقالان سخت دشوار است. برخی نقالان که خود همان اندک سواد را نیز نداشته‌اند، از روی نسخه‌های دیگر استنساخ کرده‌اند و باری از همین‌روست که شماری از طومارها کاملاً با هم یکی‌اند. در این میان کسانی نیز بوده‌اند که اگر قریحۀ نقّالی نداشته‌اند، به استنساخ و حتی روایت قصه‌ها پرداخته‌اند. جماعت مستنسخ را در عصر حاضر به‌ویژه می‌توان در میان کارمندان ادارات دولتی یافت که دست‌کم به‌واسطۀ خط خوش‌تر بر فایدۀ طومارهای متأخرتر افزوده‌اند. در تاریخ نقالی نام طومارنویسان مشهوری نیز به‌چشم می‌خورد که ذهنی خلاق‌تر داشته‌اند و شماری از معتبرترین طومارها را پس از مطالعۀ فراوان و به آب و تابی گزاف‌تر پدید آورده‌اند، که از این سلسله نام‌هایی چون ابوطاهر طرسوسی، محمد بیغمی، منوچهر حکیم راوی اسکندرنامه در عهد صفویان، ملّا علی شکرریز راوی رموز حمزه، صدقة بن ابی‌القاسم شیرازی راوی سمک عیار در قرن ۶ق برجای مانده است. از طومارنویسان متأخر نیز می‌توان حاج حسین بابا، متخلص به مشکین، را نام برد.