عاشورا
عاشورا
در فرهنگ تشیّع، روز دهم ماه محرم، یادبود شهادت امام حسین (ع) در واقعۀ کربلا (۶۱ق)، و بزرگ‌ترین روز عزاداری شیعیان. عاشورا در تاریخ جاهلیت عرب، عید رسمی و ملی بوده است. در آن روزگار، در چنین روزی روزه می‌گرفتند و شادمانی می‌کردند. با تشریع روزۀ ماه رمضان در اسلام، آن روزه نسخ شد. روز دَهم ماه محرم سال ۶۱ق (مصادف با ۲۱ مهر ماه ۵۹ش و ۱۰ اکتبر ۶۸۰م) روزی است که در آن امام حسین (ع) با فرزندان و یارانش در دفاع از اسلام راستین در‌برابر انحرافات و کج‌روی‌های دستگاه بنی‌امیّه به شهادت رسیدند. امام که به دعوت اهل کوفه از مکه عازم این شهر بود تا رهبری آنان را به‌عهده گیرد، پیش از رسیدن به کوفه، در کربلا به محاصره نیروهای ابن زیاد در آمد و چون حاضر به تسلیم و بیعت با حکومت فاسد یزید نشد، سپاه کوفه با او جنگیدند. در تعداد یاران امام اختلاف است و بنابر مشهور آنان، به‌جز زنان و کودکان، ۷۲تن بوده‌اند. در واقعۀ عاشورا هفت تن از فرزندان امام علی(ع)، که همگی به شهادت رسیدند، پنج تن از فرزندان امام حسن (ع) که سه تن از آن‌ها شهید شدند، و نیز سه تن از پسران امام حسین (ع) که دو تن از آن‌ها به‌جز امام زین‌العابدین (ع) به شهادت رسیدند، حضور داشتند. امام پیش از جنگ، طی سخنانی خود را به دشمن معرفی و حجت را بر آنان تمام کرد. با آغاز جنگ، ابتدا یاران امام یک به یک جنگیدند و به شهادت رسیدند. نخستین کسی که از بنی هاشم شهید شد، علی بن حسین (علی اکبر) بود و پس از او عبدالله بن مسلم و چند تن دیگر ازجمله قاسم بن حسن شهید شدند. در این جنگ، برادر و پرچمدار امام، حضرت ابوالفضل عباس، نیز که با شهامت و بزرگواری از امام دفاع می‌کرد، به شهادت رسید. حتی فرزند شیرخوار امام، معروف به علی اصغر، نیز در آغوش پدر شهید شد. آن‌گاه که همۀ یاران امام شهید شدند، او با خواهرش زینب، پسرش زین‌العابدین که در آن روز سخت بیمار بود، و فرزندان خردسالش وداع کرد و بر سپاه دشمن تاخت. جنگ تا ظهر عاشورا ادامه داشت و چون زخم‌های بدن امام فزونی یافت و تشنگی بر او غلبه کرد، بر او تاختند و سرانجام او را به شهادت رساندند. شمر بن ذی‌الجوشن، و به قولی سنان بن اَنَس، سر امام را از تن جدا کرد. پس از شهادت امام، شمر با گروهی دیگر، با رذالت تمام، خیمه‌های امام را غارت کرده و آتش زدند، بر جنازۀ شهدا اسب تاختند و سرهای شهیدان را از تن‌ها جدا و بر نیزه‌ها کردند. سر امام و سرهای شهدای دیگر را به کوفه نزد عبیدالله بن زیاد فرستادند. واقعۀ عاشورا از بزرگ‌ترین حوادث تاریخ اسلام است. در این فاجعه که پَستی و قساوت دشمن به نهایت رسید، ایمان و رشادت و پاک‌بازی امام و یارانش نیز به‌اوج خود رسید و از این فاجعه حماسه‌ای جاودان ساخت. شیعیان در دوره‌های مختلف یاد و خاطرۀ این حماسه را زنده نگه داشتند و عاقبت توانستند عاشورا را به‌عنوان عظیم‌ترین روز سوگواری رسمیت دهند. امامان شیعه یاد این روز را زنده می‌داشتند، مجلس برپا می‌کردند، بر حسین بن علی (ع) می‌گریستند، بارگاه آن حضرت را زیارت و به عزاداری او تشویق می‌کردند. در دورۀ حکومت امویان، عاشورا روز فرخنده‌ای شمرده می‌شد و مردم در این روز به شادی می‌پرداختند. در این دوره و عهد عباسیان، شرایط اجتماعی و سیاسی اجازۀ برگزاری مراسم رسمی و گسترده در سوگ امام حسین (ع) را نمی‌داد. با وجود ممنوعیت زیارت کربلا و حتی در مواردی قطعِ دست زائران، بسیاری از شیعیان به زیارت مرقد مطهر آن حضرت می‌شتافتند. از این‌رو، حاکمان عباسی بارها در تخریب و محو آثار آن کوشیدند، ولی باز این مشهد عظیم زنده و پایدار ماند. عزاداری رسمی و آشکار شیعه برای شهدای کربلا در روز عاشورا، اولین‌بار در ۳۲۵ق نمودار شد. با قدرت‌یافتن حکومت شیعی آل بویه در بغداد، معزالدولۀ دیلمی اهل بغداد را به برگزاری مراسم سوگ و عزا برای سیدالشهدا واداشت و دستور داد که بازارها را ببندند، کارها را تعطیل کنند، و زنان سیاهپوش بیرون آیند و به عزاداری بپردازند. زمانی‌که فاطمیان سقوط کردند و ایوبیان روی کار آمدند، در برخی از کشورهای اسلامی، عاشورا بار دیگر به‌عنوان روز شادی قلمداد شد. اما در کشورهای شیعه‌نشین این سنت قرن‌ها همچنان ادامه داشت و، به‌ویژه از دورۀ صفویه به‌بعد، هر سال اهمیت فزون‌تری یافت. امروزه در ایران، عراق، لبنان، افغانستان و دیگر کشورهای اسلامی شیعیان در روز عاشورا، بازار و کار را تعطیل می‌کنند و به سوگواری می‌پردازند؛ در مساجد، تکیه‌ها، منازل، خیابان‌ها و کوچه‌ها مجالس عزا و دسته‌های سوگواری به‌راه می‌اندازند و با ذکر مصایب، دلاوری‌ها و فداکاری‌های بی‌نظیر امام و یارانش، خاطرۀ عاشورا را زنده نگه می‌دارند و آن را چون مشعلی فروزان در مسیر حق‌پرستی و احیای آرمان‌های انسانی و اسلامی سرمشق خود می‌سازند. نیز ← شهدای_کربلا