عباسیان مصر
عبّاسیان مصر
سلسله‌ای از عباسیان که پس از برافتادن خلافت در بغداد، در مصر خلافت یافتند (حک: ۶۵۹ـ۹۲۳ق). بعد از انقراض خلافت عباسیان در بغداد (۶۵۶ق) بیش از سه سال در جهان اسلام خلیفه‌ای نبود تا این‌که احمد فرزند ظاهر، سی و پنجمین خلیفه بغداد، به مصر رفت و از طرف بَیْبَرْس، سلطان ممالیک، با لقب «المستنصربالله» بر مسند خلافت نشست (۶۵۹ق). از این پس، هفده تن از این خاندان تا ۹۲۳ق بدون داشتن قدرت سیاسی و اجرایی خلافت یافتند و فقط برخی مسائل تشریفاتی مذهبی را اداره می‌کردند و گاه در خطبه‌ها و سکه‌ها نیز نامی از آن‌ها برده می‌شد. در ۶۶۰ق، سلطان بَیْبَرْس به‌جهت مسائل سیاسی یا به‌منظور دور‌کردن خلیفه از مصر کوشید تا خلافت بغداد را دوباره احیا کند، به‌همین سبب مستنصر را با سپاهی روانۀ عراق کرد. مغول‌ها به این سپاه حمله کردند و آن را درهم شکستند. خلیفه نیز گریخت و مخفی شد و ظاهراً جان بر سر این کار داد. با آمدن عباسی دیگری به مصر، با نام ابوالعباس احمد و پس از اثبات نسبش که به مسترشد بیست و نهمین خلیفۀ بغداد می‌رسید، ممالیک او را با لقب «الحاکم بامرالله» به خلافت نشاندند. همۀ خلفای عباسی مصر از اعقاب او هستند. خلافت عباسی مصر تا یورش سلطان سلیم اول عثمانی ادامه داشت. سلیم با شکست ممالیک وارد قاهره شد و متوکل سوم، آخرین خلیفۀ عباسی مصر، را خلع کرد و خلافت عباسیان مصر را برانداخت (۹۲۳ق). سلیم متوکل را با گروهی از سرشناسان مصر به استانبول برد. متوکل در ۹۲۶ق اجازه یافت، به‌شرط چشم‌پوشی از کلیۀ حقوق خلافت به‌نفع عثمانی‌ها به مصر بازگردد. با مرگ متوکل در مصر (۹۴۵/۹۵۰ق)، سلطۀ معنوی خلافت عباسیان نیز به‌پایان رسید.