عروسک های دستکشی

عروسک‏های دست‏کشی

گونه‌ای از نمایش‌های عروسکی ایران است که در آن، عروسک‌ها در اندازه‌ای ساخته می‌شوند که بتوان همانند دست‌کش آن‌ها را به دست کشید. در این شیوه که حرکت‌دادن عروسک‌ها بسیار آسان‌تر از عروسک‌های نخی (خیمه‌شب‌بازی) است، انگشت اشاره داخل حفرۀ سر عروسک و انگشت‌های شست و وسطی به‌جای دست‌های عروسک قرار می‌گیرد و با حرکت انگشت‌ها و نیز ساعد و مچ دست، عروسک به حرکت درمی‌آید. نوع ابتدایی این نمایش‌ها در «خم‌بازی» دیده شده است. در این روش، لعبت‌باز خود را درون خمرۀ بزرگی مخفی می‌کرد و با بالاآوردن دست‌ها، عروسک را حرکت می‌داد. مردم شیراز نمایشی‌های عروسکی دست‌کشی را «جی‌جی ‌وی‌جی» می‌نامیدند؛ شاید از این‌جهت که صدای عروسک از ورای صفیر (سوتکی دست‌ساز که عروسک‌گردان آن را به دهان می‌گذاشت و به‌جای عروسک‌ها حرف می‌زد) مانند جیغ بوده و آن‌ها از واژۀ جیغی ویغی، این ترکیب را ساخته‌اند. نام دیگر این نمایش‌ها «پنج» بود زیرا قهرمانان اصلی آن به پنج عروسک خلاصه می‌شد؛ پهلوان کچل یا پهلوان پنبه، ور وره‌ جادو، دیو، آخوند و زن یا بی‌بی. البته گاهی تعداد عروسک‌ها بیش از پنج می‌شد که دیگر عروسک‌ها، شخصیت‌های فرعی بودند.