عروض
عَروض (prosody)
فنی که دربارۀ قواعد سنجش وزن شعر عربی و فارسی بحث می‌کند. وزن شعر فارسی و عربی که در عروض مورد بحث قرار می‌گیرد، وزن کمّی است که در آن ترتیب و امتداد هجاها در مصراع‌ها یکسان است. عروض را فعول در معنای مفعول دانسته‌اند و می‌گویند وجه تسمیه آن است که شعر را بر این فن عرضه می‌کنند تا وزن درست یا نادرست آن مشخص شود. از این‌رو عروض نامیده شده و عروض، معیار و میزان درستی وزن شعر فارسی و عربی است. ابداع‌کنندۀ فن عروض را خلیل بن احمد فراهیدی دانشمند قرن ۲ق می‌دانند. ابوریحان بیرونی معتقد است که خلیل بن احمد اصول علم عروض را از قواعد شعر هندی گرفته است. شباهت اصول عروض هندی که چَندَ نام دارد با عروض خلیل بن احمد، این نظر را تقویت می‌کند. ایرانیان برای سنجش شعر فارسی، به تناسب نیاز شعر فارسی، تغییراتی در عروض عربی دادند و آن را به‌کار بردند. از آن‌جا که نظم و تناسب هجاهای کوتاه و بلند در شعر فارسی دقیق‌تر و صریح‌تر از زبان و شعر عربی است، اوزان عروضی در شعر فارسی نسبت به عربی گسترش بیشتری یافت. قواعد عروض خلیل بن احمد خاص اوزان شعر عرب است و اوزان شعر عرب ویژگی‌های خود را دارد و تعداد آن‌ها بسیار کمتر از اوزان شعر فارسی است. خواجه نصیرالدین طوسی اوزان شعر عرب را ۶۳ و اوزان شعر فارسی را ۱۹۹ وزن می‌دانست. البته اوزان عروض فارسی با داشتن حدود ۳۵۰ وزن در تنوع وزن‌ها، نظم، دقت و خو‌ش‌آهنگی در جهان بی‌نظیر است. اصول عروض خلیل بن احمد قرن‌ها مورد استفادۀ ادبای ایرانی بود. از مهم‌ترین کتاب‌های عروض فارسی کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم از شمس‌الدین محمد بن قیس رازی است. عروض خلیل بن احمد که دراصل براساس شعر عربی ابداع شده بود قابلیت انطباق با شعر فارسی را نداشت. دکتر پرویز ناتل خانلری با توجه به ویژگی‌های زبان فارسی، که در آن کمیت هجاها اساس وزن شعر است، نظام عروضی نوینی را پایه‌گذاری کرد که به عروض جدید، عروض علمی و عروض خانلری معروف شده است. استاد ابوالحسن نجفی امروزه از صاحب‌نظران برجستۀ عروض است.