عسس

عَسَس

مأمور گشت‌زنی و نگهبانی شبانه در شهرهای اسلامی. به‌گفتۀ مَقریزی، نخستین عسس عبدالله بن مسعود، به فرمان ابوبکر شب‌ها در کوچه‌های مدینه گشت می‌زد. در زمان مقریزی عامۀ مردم عسس را والی‌‌الطوف می‌خواندند. بعدها منصب صاحب‌‌العسس به‌وجود آمد. در حکومت حجاج نیز از والی‌الطوف یاد شده است. در عهد مملوکان، محافظان شبگرد را اصحاب‌‌الارباع می‌نامیدند، که رئیس ایشان والی بود. اینان در اندلس نام دَرّابون داشتند. در دورۀ عثمانی عسس‌باشی از میان صاحب‌منصبان ینی‌چری تعیین می‌شد و بر زندان‌ها، اعدام‌ها و مراسم و آیین‌های عمومی سرپرستی و نظارت داشت. در ایران، از زمان سلطان سنجر سلجوقی انتصاب عسس در مکان‌های مشکوک و آلوده به فساد رواج یافت. در دورۀ صفویه گشت‌های شبانه زیر نظر داروغه، به اَحداث، گَزمه و عسس موسوم بود. اصطلاح عسس و میرعسس که در عهد تیموری در فارس مصطلح بود، تا قرن ۱۳ق همچنان در شیراز رواج داشت. امروزه نیروی پلیس (نظمیۀ قاجار، شهربانی پهلوی و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی، در ایران) افزون بر وظایف دیگر، کار عسس قدیم را نیز انجام می‌دهد.