عفت الملوک خواجه نوری
| عفت‌الملوک خواجه‌نوری | |
|---|---|
| زادروز |
نیمه‌ی دوم قرن 13ش |
| درگذشت | نامعلوم |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | نقاش |
| شغل و تخصص های دیگر | فعال در زمینه‌ی جنبش اجتماعی زنان |
| آثار | تابلوی چهره‌ی ماری آنتوانت |
| گروه مقاله | نگارگری و مجسمه‌سازی |
| خویشاوندان سرشناس | شوکت‌الملوک (خواهر) |
| جوایز و افتخارات | |
عفت‌الملوک خواجه‌نوری (نیمه‌ی دوم قرن 13ش- ؟)
نقاش ایرانی و از نخستین زنان جنبش اجتماعی زنان در ایران. او از اولین زنان نقاش کلاسیک‌گرای ایران و همچنین بانی نخستین هنرستان بانوان در ایران به شمار می‌رود.
عفت‌الملوک فرزند میرزا ابوتراب خان خواجه‌نوری (ملقب به نظم‌الدوله- از بزرگان خاندان خواجه‌نوری) و عفت‌الدوله بوده است. زمانی که هشت ساله بود، مادرش برای او و خواهر کوچک‌ترش (شوکت‌الملوک) معلم نقاشی و پیانو گرفت. پدرش به زبان‌های فرانسه و عربی تسلط کامل داشت و مردی تحصیل‌کرده بود. همچنین گاهی از کتاب‌های فرانسه و عربی ترجمه می‌کرد. به خاطر دوستی پدرش با کمال‌المک، او ماهی یک بار برای تعلیم نقاشی به عفت و خواهرش به منزل آن‌ها می‌رفت. میرزا علی خان محمودی نیز هفته‌ای سه بار به آن‌ها نقاشی آموزش می‌داد. علاوه بر این آن‌ها هنر ابریشم‌دوزی را هم در کنار نقاشی یاد گرفتند.
در سال 1301ش خانم فصیح‌الملوک مهام، رئیس دارالمعلمات نسوان، که خود خطاط و شاعر بود از او دعوت کرد تا به عنوان معلم نقاشی در آن‌جا کار کند. عفت در آن‌جا هفته‌ای سه جلسه و هر جلسه دو ساعت به معلم‌ها آموزش هنر می‌داد تا آنان با اصول آموزش نقاشی آشنا شوند. بعد از سه سال کار در دارالمعلمات نسوان (تا سال 1304) او با همکاری خواهرش –شوکت‌الملوک- مدرسه‌ای در منزل خودش (عمارت نظامیه) تاسیس کرد. در آن‌جا با دریافت ماهی دو تومان شهریه، به هنرجویان نقاشی، خیاطی و ابریشم‌دوزی آموزش داده می‌شد. در سال 1311 با پیشنهاد سید مهدی فرخ معتصم‌السلطنه (رئیس اداره‌ی صناعت و فلاحت) به تعطیلی مدرسه‌ی عفت‌الملوک و همکاری او با آن‌ها، در خیابان کمال‌الملک هنرستانی تاسیس شد که نام آن را دارالتعلیم صنعتی نسوان گذاشتند. در ابتدا برای شاگردان حدود سنی در نظر گرفته نشد، تا این که به تدریج 150 خانم برای مینیاتور، نقاشی جدید (کلاسیک)، منبت‌کاری و ابریشم‌دوزی نام‌نویسی کردند. بعد از چند سال عنوان آموزشگاه به هنرستان بانوان تغییر کرد و بعد از بازنشستگی عفت‌الملوک، به پاس قدردانی از زحمات او، نام هنرستان را گذاشتند خواجه‌نوری.
آز آثار شناخته‌شده‌ی عفت‌الملوک: چهره‌ی ماری آنتوانت، دو تابلوی ابریشم‌دوزی از چهره‌ی دو پیرمرد سالخورده و تابلوی گل‌های سرخ و صورتی. از او همچنین دو مقاله با عناوین لزوم ورزش (نشریه نسوان وطنخواه- س 1، ش 5و6، صص 50- 52) و لزوم حفظ الصحه (نشریه نسوان وطنخواه- س 1، ش 1، صص 15- 17) شناخته شده است. معدود آثار نقاشی که از وی برجا مانده در موزه‌ی کمال‌الملک تهران نگه‌داری می‌شوند.
بنا بر گزارش منصوره پیرنیا در کتاب سالار زنان ایران، سال تولد عفت‌الملوک 1275خورشیدی و سال مرگ او نامشخص است، اما لااقل تا سال 1311 نشانی از او داده شده. در کتاب کارنمای زنان کارای ایران پوران فرخزاد سال تولد او را مشخص نکرده، اما سال درگذشت او به وضوح 1282خ درج شده که این نیز با توجه به حضور این شخص در هنرستان دارالتعلیم صنعتی نسوان درست نمی‌تواند باشد.
منابع:
- کارنمای زنان کارای ایران: از دیروز تا امروز، پوران فرخزاد؛ قطره: 1381
- مکتب کمال‌الملک، شهروز مهاجر- محمدحسن حامدی؛ پیکره: 1393
- سالار زنان ایران، منصوره پیرنیا؛ واشنگتن: 1374