علمی ـ تخیلی
علمی ـ تخیلی (science fiction)
گونه‌ای[۱] از داستان و فيلم براساس ماجراهاي تخيليِ علمي، فني، يا آينده‌نگرانه. برخي بر اين باورند كه اين ژانر (گونه) در آثار مِري شِلي[۲] و به‌ويژه فرانكنشتاين[۳] (۱۸۱۸) ريشه دارد. با آن‌كه آثار علمي تخيلي اغلب به مسائل جاري در علم و علوم اجتماعي مي‌پردازد، هدف آن برهم‌ريختن استنباط‌هاي رايج از واقعيت است. درون‌مايۀ آثار علمي‌تخيلي اغلب عبارت‌اند از واقعيت‌هاي ثانوي، وقايع آينده، آدم‌هاي آهني، بيگانگان، آرمان‌شهر (اوتوپيا)[۴] و ديستوپيا (كابوس‌شهر)[۵] (اغلب هجوآميز)، سفر در زمان و فضا، بلاياي طبيعي يا ساختۀ انسان، و نيروهاي ماوراي طبيعي. ژول ورن[۶] و اچ جي ولز[۷] از نخستين متخصص‌هاي اين گونه‌اند. در قرن ۲۰، سنتِ مجلات عامه‌پسند امريكايي در زمينۀ داستان‌هاي علمي‌تخيلي به‌ظهور نويسندگاني همچون آرتور سي كلارك[۸]، آيزاك آسيموف[۹]، رابرت هنلين[۱۰]، و فرانك هربرت[۱۱]منجر شده است. نويسندگان منسوب به نشريۀ انگليسي نيو ورلدز[۱۲] (برايان آلديس[۱۳]، مايكل موركاك[۱۴]، جيمز گراهام بالارد[۱۵]) و نويسندگان جوان‌تر امريكايي (جوانا راس[۱۶]، اورسلا لو گويین[۱۷]، تامس ديش[۱۸]، جين ولف[۱۹]) «داستان‌گويي ناب» و ارزش‌هاي سنتي را كنار گذاشتند و اين فرم را در ادبيات جدي و ادبيات سياسي و بنيادگرايي (راديكاليسم) جنسي به‌كار گرفتند. سنت‌هاي رايج علمي تخيلي كه تا حدي نيز از سنت آنگلو ـ امريكايي تأثير پذيرفته‌اند بيشتر در فرانسه، آلمان، اروپاي شرقي و روسيه ديده مي‌شود. در دهۀ ۱۹۸۰ «مكتب سايبر پانك[۲۰]»، به رهبري ويليام گيبسون[۲۱] و بروس استرلينگ[۲۲]، از امريكا به سراسر جهان ريشه دوانيد. برخي از نويسندگان مهم داستان‌هاي علمي تخيلي عبارت‌اند از جيمز تيپ‌تري پسر[۲۳] (آليس شلدون[۲۴] ۱۹۱۵ـ۱۹۸۷، امريكا)، فيليپ كي ديك[۲۵] (امريكا)، جان برونر[۲۶] (۱۹۳۴ـ ، انگلستان)، ساموئِل دلاني[۲۷] (۱۹۴۲ـ ، امريكا)، استانيسلاو لِم[۲۸] (۱۹۲۱ـ ، لهستان)، بوريس و آركادي استروگاتسكي[۲۹] (۱۹۳۱ـ و ۱۹۲۵ـ۱۹۹۱، روسيه)، هارلن اليسون[۳۰] (۱۹۳۴ـ )، دِيمون نايت[۳۱] (۱۹۲۲ـ )، جان كمبل[۳۲] (۱۹۱۰ـ۱۹۷۱)، و فردريك پال[۳۳] (۱۹۱۹ـ )؛ چهار نفر آخر تدوين‌گران امريكايي‌اند و مجموعه‌ها و گلچين‌هايي از داستان‌هاي علمي‌تخيلي را گرد آورده‌اند. بسياري از نويسندگان ادبيات رايج نيز داستان‌هاي علمي تخيلي نوشته‌اند، ازجمله آلدوس هاكسلي[۳۴] (دنياي قشنگ نو[۳۵]، ۱۹۳۲)، جورج اوروِل[۳۶] (هزار و نهصد و هشتاد و چهار[۳۷]، ۱۹۴۹)، و دوريس لسينگ[۳۸] (مجموعۀ پنج كتاب ستارۀ سهيل كائوپوس در آرگوس: آرشيوها[۳۹]، ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳). اصطلاح «علمي تخيلي» را هوگو گِرنزبك[۴۰] (۱۸۸۴ـ۱۹۶۷) سردبير مجلۀ امريكايي داستان‌هاي شگفت[۴۱] در ۱۹۲۶ وضع كرد.
- ↑ genre
- ↑ Mary Shelley
- ↑ Frankenstein
- ↑ Utopia
- ↑ dystopia
- ↑ Jules Verne
- ↑ H G Wells
- ↑ Arthur C Clarke
- ↑ Isaac Asimov
- ↑ Robert Heinlein
- ↑ Frank Herbert
- ↑ New Worlds
- ↑ Brian Aldiss
- ↑ Michael Moorcock
- ↑ James Graham Ballard
- ↑ Joanna Russ
- ↑ Ursula Le Guin
- ↑ Thomas Disch
- ↑ Gene Wolfe
- ↑ cyberpunk school
- ↑ William Gibson
- ↑ Bruce Sterling
- ↑ James Tiptree Jr
- ↑ Alice Sheldon
- ↑ Philip K Dick
- ↑ John Brunner
- ↑ Samuel Delany
- ↑ Stanislaw Lem
- ↑ Boris and Arkady Strugatsky
- ↑ Harlan Ellison
- ↑ Damon Knight
- ↑ John Campbell
- ↑ Frederik Pohl
- ↑ Aldous Huxley
- ↑ Brave New World
- ↑ George Orwell
- ↑ Nineteen Eighty-Four
- ↑ Doris Lessing
- ↑ Canopus in Argos: Archives
- ↑ Hugo Gernsback
- ↑ Amazing Stories