علم حیل
علم حِیَل
در رده‌بندی قدیم علوم، تدابیر یا حیله‌های علمی، ریاضی و طبیعی لازم برای عملی‌ساختن پدیده‌هایی که به‌صورت نظری در دیگر شاخه‌های «علوم رياضي» به اثبات رسیده است. علوم رياضي عبارت بودند از علم عدد، هندسه، مناظر (همان نورْشناخت در تعریف کنونی)، نجوم، موسیقی و حیل. به‌طور خاص به آنچه امروز در محدودۀ مکانیک عملی (کاربردی) قرار می‌گیرد، «علم حِیَل» می‌گفتند. در معنای گسترده، ساختن اسباب نجومی و موسیقی، اسلحه‌سازی، جر‌اثقال و تعبیۀ ظروف عجیبه، جزئی از علم حیل شمرده می‌شد. کتاب برادران بنوموسی در زمینۀ علم حیل، یکی از کتاب‌های معروفی است که در این موضوع تألیف شده است. منظور از «حیل‌الروحانیه» که در برخی از کتاب‌های ترجمه‌شده به زبان عربی به چشم می‌آید، همان «آلات هوایی» یا ماشین‌هایی مثل چشمۀ هرون است که با تخلیه یا تراکم هوا کار می‌کند.