عمادالدین زنگی ( ـ۵۴۱ق)
عِمادالدّین زَنْگی ( ـ۵۴۱ق)
بنیانگذار (۵۲۱ـ۵۴۱) سلسلۀ اتابکان موصل و اولین پادشاه آل زنگی. از کودکی به پاس خدمات پدرش، آق سُنْقُر، در دربار سلطان بَرکیارُق پرورش یافت و در تمامی نبردهای برکیارق برضد صلیبیان در شام و جزیرۀ ابن عمر شرکت جست. در ۵۲۱ق، سلطان محمود سلجوقی وی را به امارت بصره و اندکی بعد واسط برگزید و با ورود سلطان محمود به بغداد به حکومت آن‌جا گماشته شد. به دنبال مرگ مسعود بن آق سُنْقُر برسقی (۵۲۱ق)، حاکم موصل، به حکومت آن دیار برگزیده شد و جزیرۀ ابن عمر، نصیبین، سنجار و حران را فتح کرد و از همان زمان سلسلۀ زنگیان بنیان نهاده شد. چون تربیت فرزندان سلطان محمود، اَلْب اَرْسلان و فَرُخ شاه، را برعهده داشت «اتابک» لقب گرفت و در سال بعد توانست حلب و حماة را نیز متصرف شود (۵۲۲ق). در ۵۲۶ق، یک‌بار به حمایت از داعیۀ سلطنت سلطان مسعود سلجوقی و بار دیگر به فرمان سنجر سلجوقی به بغداد یورش برد، اما شکست خورد. درگیری عمادالدین طی این سال‌ها با سلجوقیان و خلیفۀ عباسی موجب شد تا صلیبیان پیشرفت‌هایی در قلمرو او بکنند. اما زنگی در رمضان ۵۳۱ق، بسیاری این مناطق همچون معرة‌النُّعمان و بَزاعه را باز پس گرفت و سال بعد حِمْص و بَعَلْبَک را نیز به متصرفات خویش افزود. او در ۵۳۹ق، با تصرف رُها، یکی از رویدادهای با اهمیت جنگ اول صلیبی را رقم زد و مهم‌ترین مرکز نظامی صلیبیان، مابین عراق و سوریه، را از بین برد. پس از آن به موصل بازگشت و شورش الب ارسلان را فرو نشاند و سرانجام در ۵۴۱ق، به‌‌دست چند تن از غلامانش کشته شد. او استعداد فوق‌العاده‌ای در امور نظامی داشت و از نخستین کسانی بود که به مقابلۀ جدی با صلیبیان پرداخت. او را پس از مرگش «اتابک شهید» لقب داده‌اند.