غار
غار (cave)
گذرگاه یا تونل یا رشته‌ای از تونل‌ها که آب در زیر زمین یا امواج در ساحلِ دریا می‌سازند. غارهای نوع اوّل عموماً در مناطقی ایجاد می‌شود که سنگ آهک در زیر قرار گرفته است و آب این سنگ‌ها را در خود حل می‌کند، ازجمله در ایالت کنتاکی[۱] امریکا و بسیاری از مناطق بالکان. مثال دیگر این پدیده غار علیصدرِ همدان در ایران است. دیگ‌غول یا چالاب[۲] حفره‌ای عمودی درون سنگ است که براثر فروریزش آب به داخل یک شکاف (تَرَک) به‌وجود می‌آید و بنابراین، مدخلی به‌سمت آسمان دارد. غارهای ساحلی در مناطقی ایجاد می‌شوند که سنگ‌های دارای خطوط ضعف، مانند بازالت[۳]، در سطح کِشَندی آب درمعرضِ شکست براثر عمل امواج‌اند. فرسایشِ[۴] (خوردگی[۵] و برسایش[۶]) لایه‌های سنگی با فرونشست[۷] افزایش می‌یابد و چاله‌های سطح صخره، به‌علّت تراکم هوا در حفره (عمل هیدرولیکی[۸])، همچنان بزرگ‌تر می‌شوند. وقتی سقف غاری فرو بریزد، مجرایی تا سطح زمین ایجاد می‌شود که دیگ‌جن[۹] (دیگ‌چال) نام دارد. اگر دیگ‌جن گسترده شود، نهایتاً شکل غار تخریب شده، درگاه[۱۰]های بریده شده‌ای از غاز به نام کُپه[۱۱] یا ستون[۱۲] در منظر بیرونی ایجاد می‌شود. مرد باستانی هوی[۱۳]، با ارتفاع ۱۳۷ متر، در جزایر اورکنی[۱۴]، نمونۀ خوبی از کُپه است. بیشتر غارهای درون‌خشکی در مناطق کارست (سنگ آهک) واقع‌اند، زیرا سنگ آهک در مجاورت آب‌های اسیدی حل می‌شود. طول درزه‌های اصلی[۱۵]، شکافه[۱۶]ها، و سطوح لایه‌بندی[۱۷] با عبور آب از آن‌ها پیوسته بزرگ‌تر می‌شود و گذرگاه‌های غار ایجاد می‌شود که در نهایت به هم می‌پیوندند و شبکۀ پیچیده‌ای به وجود می‌آید. با فروافتادن قطرات آب اِشباع از کربنات کلسیم از سقف غار چکه‌های آهکی (استلاکتیت‌ها)[۱۸] و غار چکیده‌های آهکی[۱۹] (استلاگمیت‌ها) و ستون‌ها شکل می‌گیرند. فروریزش سقف غار عوارضی مانند قوس‌های طبیعی[۲۰] و تنگ‌دره‌های پُرشیب[۲۱] ایجاد می‌کند. غارهای آهکی معمولاً پایین‌تر از سطح ایستابی[۲۲] قرار دارند و رخنمونی از سنگ آهک دارند. بزرگ‌ترین غار دنیا با بیش از ۷۰ کیلومتر طول در هولُخ[۲۳] سوئیس واقع است. جانوران غارزی اغلب رنگ بدن و دید خود را ازدست می‌دهند و گونه‌های خاصی از آن‌ها در محیط‌های ایزوله تکثیر می‌شوند. غارشناسی[۲۴] مطالعۀ علمی غارهاست. غار فینگال[۲۵] در اسکاتلند از غارهای معروف ساحلی و دارای رشته‌ای از ستون‌های بازالت است.
- ↑ Kentucky
- ↑ pothole
- ↑ basalt
- ↑ erosion
- ↑ corrasion
- ↑ corrosion
- ↑ subsidence
- ↑ hydraulic action
- ↑ blowhole
- ↑ portal
- ↑ stack
- ↑ column
- ↑ The Old Man of Hoy
- ↑ Orkney Islands
- ↑ main joints
- ↑ fissure
- ↑ bedding Plane
- ↑ stalactite
- ↑ stalagmite
- ↑ natural arch
- ↑ steep-sided gorge
- ↑ water-table
- ↑ Holloch
- ↑ speleology
- ↑ Fingal's Cave