غدد فوق کلیوی
غُدَد فوق کلیوی (adrenal glands)
یک جفت غده درون‌ریز مثلثی‌شکل، روی قطب فوقانی کلیه‌ها. هر غدۀ فوق کلیوی از نظر ساختمانی و عملکرد به دو بخش قشر[۱] و مرکز[۲] تقسیم می‌شود. قشر غدۀ فوق کلیوی مجموعه‌ای از هورمون‌ها را در خون ترشح می‌کند که کورتیکواستروئید[۳] نامیده می‌شوند و نقش مهمی در بدن دارند. قشر غدۀ فوق کلیوی از سه لایه تشکیل شده است: خارجی‌ترین لایه هورمونی با نام آلدوسترون[۴] ترشح می‌کند. این هورمون در تنظیم دفع سدیم در ادرار، میزان آب بدن، و فشار خون دخالت دارد. لایه‌های میانی و درونی هورمون‌های هیدروکورتیزون[۵]، کورتیکوسترون[۶]، و مقدار کمی آندروژن[۷] (هورمون جنسی مردانه) ترشح می‌کنند. هیدروکورتیزون مهم‌ترین کورتیکواستروئید بدن است و در تنظیم سوخت‌وساز چربی‌ها، پروتئین‌ها، و کربوهیدرات‌های بدن دخالت دارد. این هورمون قادر به مهار التهاب و تا حدی سرکوب دستگاه ایمنی بدن است. ترشح هورمون‌ها از قشر غدۀ فوق کلیوی تحت کنترل هیپوتالاموس و هیپوفیز است. ترشح هیدروکورتیزون در طول روز متغیر و تحت کنترل هورمون آدرنوکورتیکوتروپ[۸] است که از هیپوفیز ترشح می‌شود. ترشح هیدروکورتیزون در حدود شش صبح به حداکثر می‌رسد و سپس، در طول روز، رفته‌رفته کم می‌شود. جراحت، تنش، و احساسات شدید باعث افزایش ترشح هیدروکورتیزون می‌شود. بخش مرکزی غدۀ فوق کلیوی جزئی از بخش سمپاتیک[۹] دستگاه عصبی خودکار[۱۰] است که در خط اول دفاع از بدن دربرابر تنش‌های جسمی و روحی قرار دارد. این بخش از غدۀ فوق کلیوی رابطۀ نزدیکی با بافت عصبی دارد و در پاسخ به تحریک با اعصاب سمپاتیک، آدرنالین[۱۱] و نورآدرنالین[۱۲] ترشح می‌کند. این اعصاب در شرایط پرتنش فعال می‌شوند. ترشح این هورمون‌ها در خون باعث آثاری شبیه به تحریک اعصاب سمپاتیک شده، باعث افزایش سرعت و قدرت ضربان قلب و انقباض رگ‌های کبد، کلیه، و روده‌ها می‌شود و در نتیجه، خون بیشتری به ماهیچه‌ها می‌رسد.