غز
غُز
(یا: اُغُز؛ اغوز؛ اقوز) قوم بزرگ ترک، مرکب از ۲۲ قبیلۀ ترک‌زبان آسیای میانه، ازجمله بایندر، سلغر، افشار، بیگدلی، بیات، یزغر، ایمر، پچنگ. اما در مأخذ اسلامی از این قوم با نام «تقز اغز» به‌معنی نه قبیلۀ اغز یاد رفته است. هریک از این قبایل با علامت و داغی از بقیه، متمایز و مشخص بودند. تمام این مردم به ترکمان شهرت دارند. غزان، اصل و منشأ بسیاری از ترکان آسیای جنوب غربی را تشکیل می‌دهند. غزان تا پیش از ورود به آسیای جنوب غربی، در بیابان‌های شمال شرقی دریای خزر و شمال دریاچۀ آرال سکونت داشتند. گروه‌هایی از غزان، مدت‌ها پیش از سلاجقه خود را به همسایگی بعضی دولت‌های ایران نظیر زیدیان و سامانیان رسانیده بودند و در بعضی حوادث بزرگ اجتماعی و نظامی نظیر شورش سفیدجامگان (۱۵۹ـ۱۶۱) دخالت داشتند. بسیاری از غزان در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم قمری خود را به خوارزم رسانیده و پس از سال‌ها جنگ و صلح با دولت غزنویان، سرانجام آن دولت را ساقط کردند و دولت سلاجقه را برپا داشتند. در روزگار سلطان سنجر به خراسان آمدند و در ۵۴۸ق بر سنجر پیروز شدند. بنا بر مشهور شب‌ها او را در قفس آهنین می‌کردند و روزها بر تخت می‌نشاندند و به نام او احکام و فرمان‌ها اجرا می‌کردند. غارت و خرابی و فساد آنان در خراسان و بلاد آن در کتاب‌های تاریخ و ادبیات ایران مشحون است. عاقبت غزان مقهور خوارزمشاهیان شدند. سلاجقه در ایران از ۴۲۹ تا ۵۹۰ق دوام داشتند. گروهی از آنان نیز در اواخر قرن ۵، به آسیای صغیر رفتند و بنای دولت آل عثمانی را نهادند. آسیای صغیر تا حد وسیعی در نفوذ ترکان بود و بیشتر ترک‌های آناتولی از قبایل غز بودند و تا ۷۰۰ق دوام آوردند. غزان پچنگی که تحت فشار قرلق‌ها خود را به اراضی میان رودخانه‌های ولگا و اورال رسانده بودند، در میانۀ نیمۀ دوم قرن ۳ق با حملات دوبارۀ ترکان دیگری از غزان و خزران به اراضی جنوب روسیه، در حد فاصل میان رودخانه‌های دنیپر و دانوب مستقر شدند و سرانجام بر اثر حملات مشترک اقوام کومان و قپچاق یا نابود، یا در دیگر اقوام مستحیل شدند. گروهی دیگر از آنان نیز از راه مصر، در افریقای شمالی نفوذ کردند و در فتح افریقیه شرکت داشتند.