غیلان دمشقی
غیلانِ دمشقی ( ـ ح ۱۰۵ق)
از نخستین متکلمان اسلامی و از پایه‌گذاران علم کلام. پدرش از بردگان عثمان بن عُفّان بود. او بعد از مَعْبَد جُهَنی (متوفی ۸۰ق) نخستین کسی بود که از «قَدَر» سخن گفت و از اختیار و آزادی انسان دفاع کرد. طرفداران و معتقدان به اختیار و آزادی به نام «قَدَری» و منکران آن به نام «جَبْری» معروف بودند. غیلان از مخالفان سرسخت بنی‌امیه بود و اعتقاد داشت خلافت و حکومت در غیر قریش هم جائز است و هر کسی اگر مورد قبول عام باشد و اجماع امت مسلمان را به‌دست آورد، شایستۀ حکومت‌کردن است. او را به فرمان هشام بن عبدالملک، خلیفه اموی، پس از شکنجه و آزار بسیار به‌قتل رساندند.