فتوح البلدان
فُتوحُ البُلدان
نوشتۀ احمد بن یحیی بَلاذُری ( ـ ح ۲۷۹ق)، کتابی به عربی در فتوحات مسلمانان. این کتاب، آخرین و به گفتۀ برخی مورخان، معتبرترین کتابی است که در این‌باره نوشته شده است. او اثر خود را با استفاده از اغلب کتاب‌هایی که پیش از وی تألیف یافته و نیز با کسب خبر و اطلاع از گروهی بی‌شمار از بزرگان، دانشمندان، راویان و نیز افراد ناشناخته و گمنامی که در هنگام سفر و حَضَر با آنان گفت‌وگو داشته، نوشته و درستی اخبار و روایات و تلخیص روایات مشابه را نیز از نظر دور نداشته است. بلاذری، کتابش را به چند باب تقسیم کرده و هر باب را به فتح شهر یا کشوری اختصاص داده و ضمن آن، حوادثی را که از ابتدای فتح تا زمان خود او در آن شهر رخ داده بیان کرده است. وی چند باب کوتاه نیز بر کتاب خود افزوده و به شرح برخی از مظاهر رایج تمدن اسلامی نیز، چون کاغذ، خط، برگرداندن دیوان فارسی به عربی و حکم زمین‌های خراج، پرداخته است. تاریخ نگارش کتاب معلوم نیست، اما قطعاً بعد از ۲۵۵ق بوده است. محمد توکل این کتاب را به فارسی ترجمه کرد (تهران، ۱۳۳۷ش) و آذرتاش آذرنوش نیز بخش مربوط به ایران آن را ترجمه کرده است (تهران، چاپ دوم: ۱۳۶۴ش).