فصل (منطق)

(در لغت به‌معنی جداکردن) در اصطلاح منطق، یکی از کلیات خمس (جنس، نوع، فصل، عرض خاص، عرض عام) به‌شمار می‌آید و آن کلی ذاتی است که سبب جدایی و استقلال یک نوع از انواع دیگر، که تحت یک جنس قرار دارند، می‌گردد؛ مثل «ناطق» که فصل ممیّز نوع انسان از سایر حیوانات است. می‌توان از فصل به صفت یا صفات ذاتیِ یک نوع تعبیر کرد. طبقه‌بندی: فصل به دو قسم تقسیم می‌شود: ۱. فصل قریب، یا صفت ذاتی درجۀ اوّل یک نوع که آن را از انواع مشارک در جنس قریب جدا می‌سازد، مثل ناطق نسبت به انسان و حساس نسبت به حیوان؛ ۲. فصل بعید، یا صفت ذاتی درجۀ دوم و درجۀ سوم یک نوع که آن را از انواع مشارک در جنس بعید جدا می‌کند، مثل حسّاس نسبت به انسان و نامی نسبت به حیوان. فصل را، بدان سبب که موجب تقسیم جنس به انواع می‌شود، فصل مُقسِّم و از آن جهت که موجب قوام نوع می‌گردد فصل مُقوِّم نیز می‌نامند؛ چنان‌که ناطق موجب تقسیم حیوان (جنس) و سبب قوام انسان (نوع) می‌شود.