فناوری
فَناوَری (technology)
استفاده از ابزار، توان، و مواد، معمولاً با هدف تولید. تقریباً هر فرآیندی که انسان برای تهیۀ غذا و سرپناه صورت می‌دهد، به سیستم‌های فناوری پیچیده‌ای وابسته است که طی دوره‌ای ۳میلیون‌ساله تکمیل شده‌اند. نقاط عطف مهم در این سیر تکاملی عبارت‌اند از پیدایش ماشین بخار[۱] در ۱۷۱۲، به کارگیری الکتریسیته[۲] و موتور احتراق داخلی[۳] در اواسط دهۀ ۱۸۷۰، و پیشرفت‌های اخیر در ارتباطات[۴]، الکترونیک، و صنایع هسته‌ای[۵] و فضایی[۶]. فناوری پیشرفتۀ[۷] بسیار خودکار و تخصصی را، که جامعۀ صنعتی مدرن به آن متکی است، غالباً با فناوری عقب‌مانده یا سطح پایین[۸] مقایسه می‌کنند که نیازمند به نیروی کار فراوان و غیرتخصصی و وجه مشخصۀ بعضی از کشورهای در حال توسعه است. فناوری متوسط[۹] کوششی برای وفق‌دادن اختراعات علمی پیشرفته با شرایط نواحی توسعه‌نیافته، با استفاده از مصالح و روش‌های تولید محلی است. منظور از فناوری مناسب[۱۰] ابزار و ماشین‌آلات ساده و کوچکی است که در کشورهای در حال توسعه به‌کار می‌رود. پیش از تاریخ یگانه توان در دسترس انسان، توان ماهیچه‌ای بود که آن را با ابزارهای ابتدایی، مانند گوه[۱۱] یا اهرم[۱۲]، به‌کار می‌گرفت. با اهلی‌کردن حیوانات در حدود ۸۵۰۰پ‌م، و اختراع چرخ در حدود ۲۰۰۰پ‌م، راه برای ساخت آسیای آبی در قرن ۱پ‌م، و بعدها آسیای بادی در حدود ۴۰۰م، در قارۀ آسیا، هموار شد. در ۱۷۱۲، منبع توان دیگری، به‌شکل نخستین ماشین بخار قابل استفاده پدیدار شد. این ماشین را مخترعی انگلیسی با نام توماس نیوکامن[۱۳] ساخت و اصلاحات بعدی طرح این ماشین را بهبود بخشید. در ۱۸۱۳، شیمی‌دان و فیزیک‌دان انگلیسی، مایکل فارادی[۱۴]، با به‌نمایش‌گذاشتن دینام[۱۵] توانایی‌های بالقوۀ القای الکترومغناطیسی[۱۶] و تولید الکتریسیته را آشکار کرد. در ۱۸۷۶، نیکلاوس اوتو[۱۷]، دانشمند آلمانی، چرخۀ چهارزمانۀ مورد استفاده در موتورهای احتراق داخلی[۱۸] مدرن را عرضه کرد. در دهۀ ۱۹۴۰، نخستین انفجار بمب اتمی صورت گرفت و درپی آن صنعت تولید برق با استفاده از انرژی هسته‌ای آغاز شد. نگرانی‌های اخیر در زمینۀ مصرف منابع انرژی تجدیدناپذیر[۱۹] و آلودگی ناشی از سوزاندن سوخت‌های فسیلی[۲۰] سبب توجه روزافزون فناوران به کشف منابع انرژی تجدیدپذیر[۲۱]، به‌ویژه انرژی خورشیدی[۲۲]، انرژی باد[۲۳]، و انرژی امواج[۲۴] شده است.
مواد. چوب، استخوان، شاخ، و سنگ نخستین موادی بودند که انسان به‌کار می‌برد. فلزات کمیاب بودند و به‌دشواری به‌دست می‌آمدند. با این همه، بعضی از انواع آهن از ۱۰۰۰پ‌م به‌کار می‌رفت. با تکمیل کورۀ بلند[۲۵] در قرن ۱۵م، تولید چدن[۲۶] امکان‌پذیر شد، اما هزینۀ این فرآیند گزاف بود. بعدها آبراهام داربی[۲۷] انگلیسی در ۱۷۰۹ کک را جایگزین زغال چوب کرد و در آغاز انقلاب صنعتی[۲۸]، تولید چدن فراوان و ارزان میسر شد. موادی مانند لاستیک[۲۹]، شیشه[۳۰]، چرم[۳۱]، کاغذ[۳۲]، آجر[۳۳]، و چینی[۳۴] نیز، پیش از آن‌که به‌آسانی در دسترس همه قرار گیرند، با فرآیندهای آزمون و خطای مشابه تولید می‌شدند. از اواسط قرن ۱۸، موادی کاملاً نو و مصنوعی پدیدار شدند. ابتدا رنگیزه‌ها[۳۵] به بازار آمدند و پس از آن نوبت پلاستیک[۳۶] و سلولوئید[۳۷] رسید. بعدها، داروهای ترکیبی مصنوعی نیز ساخته شدند و این روند تا دهۀ ۱۹۸۰ ادامه یافت. در این دهه، مهندسی ژنتیک[۳۸] پا به میدان گذاشت و تولید مصنوعی انسولین[۳۹] و هورمون‌های رشد[۴۰] را امکان‌پذیر کرد.
تولید. به کارگیری منابع انرژی و مواد اولیه به‌منظور تولید همواره نسبت به زمان کشف این مواد و منابع تاخیر داشته است. ماشین تراش[۴۱] یا خراطی در عهد باستان به‌صورت تیرکی که با رکاب پایی به چرخش در می‌آمد شناخته شده بود. این ماشین در قرن ۱۸ تکمیل و برای تولید قطعات دقیق، اسباب‌های اخترشناسی، و تولید انبوه پیچ‌ها به‌کار گرفته شد. با دریافت این نکته که چرخ‌دنده‌ها[۴۲]، لنگ‌ها[۴۳]، بادامک‌ها[۴۴]، و چرخ‌ها[۴۵] هماهنگ با هم به‌کار می‌افتند و حرکتی پیچیده را صورت می‌دهند، ماشینی‌شدن[۴۶] کارها امکان پذیر شد. در ۱۷۶۹، مهندس اسکاتلندی، جیمز وات[۴۷]، با نصب گاورنر[۴۸] روی ماشین بخار نخستین کوشش برای اتوماسیون (خودکارسازی) را صورت داد. کار گاورنر تنظیم خودکار میزان بخار ماشین بود. همچنین، در ۱۸۰۴، پارچه‌باف فرانسوی، ژوزف ماری ژاکار[۴۹]، ماشین بافندگی خودکاری را که با کارت‌های منگنه‌شده کنترل می‌شد، به‌نمایش گذاشت. در ۱۸۷۰، نخستین خط مونتاژ متحرک[۵۰] در کارخانه‌های بسته‌بندی گوشت شیکاگو در امریکا به‌کار گرفته شد. در ۱۹۱۳، در صنایع ساخت خودرو نیز از این خط مونتاژ استفاده کردند. با تکمیل رایانه الکترونیکی برنامه‌پذیر[۵۱] در دهۀ ۱۹۶۰، راه احداث واحدهای صنعتی کاملاً خودکار باز شد. توسعۀ دامنه‌دار صنایع الکترونیک[۵۲] و میکروالکترونیک[۵۳]، و نیز توسعۀ صنایع ارتباطات ابتدا در جهان غرب و بعدها در ژاپن و کشورهای حوزۀ اقیانوس آرام صورت گرفته است.
- ↑ steam engine
- ↑ electricity
- ↑ internal combustion engine
- ↑ communications
- ↑ nuclear industries
- ↑ space industries
- ↑ advanced technology
- ↑ low technology
- ↑ intermediate technology
- ↑ appropriate technology
- ↑ wedge
- ↑ lever
- ↑ Thomas Newcomen
- ↑ Michael Faraday
- ↑ dynamo
- ↑ electromagnetic induction
- ↑ Nikolaus Otto
- ↑ internal-combustion engine
- ↑ nonrenewable power sources
- ↑ fossil fuels
- ↑ renewable resource
- ↑ solar energy
- ↑ wind energy
- ↑ wave energy
- ↑ blast furnace
- ↑ cast iron
- ↑ Abraham Darby
- ↑ Industrial Revolution
- ↑ rubber
- ↑ glass
- ↑ leather
- ↑ paper
- ↑ bricks
- ↑ porcelain
- ↑ dyes
- ↑ plastic
- ↑ celluloid
- ↑ genetic engineering
- ↑ insulin
- ↑ growth hormones
- ↑ lathe
- ↑ gears
- ↑ cranks
- ↑ cams
- ↑ wheels
- ↑ mechanization
- ↑ James Watt
- ↑ governor
- ↑ Joseph Marie Jacqard
- ↑ moving assembly line
- ↑ programmable electronic computer
- ↑ electronic industries
- ↑ microelectronic