فنون هفت گانه آزادگان
فنون هفت‌گانۀ آزادگان (Seven Liberal Arts)
موضوع‌های مربوط به برنامۀ درسی عهد باستان و قرون وسطا که عبارت‌اند از دستور زبان، منطق، سخنوری، هندسه، حساب، اخترشناسی، و موسیقی. تمایز میان فنون آزادگان و فنون عملی به یونان باستان بازمی‌گردد. به‌عقیدۀ افلاطون و ارسطو، فنون آزادگان موضوعاتی‌اند که برای پرورش فضایل فکری و اخلاقی مناسب‌اند، و از موضوعاتی که صرفاً عملی یا سودمندند متمایزند. اما یونانیان شمار قطعی فنون آزادگان را تعیین نکردند. نخستین مبحث دایرة‌المعارفی دربارۀ فنون هفت‌گانۀ آزادگان، مطلبی بود که مارکوس ترنتیوس وارو[۱]، دانش‌پژوه رومی، در قرن ۱پ‌م نوشت. او دربارۀ فنونِ سودمندترِ پزشکی و معماری نیز کتاب‌هایی نوشت. فنون هفت‌گانه، آن‌گونه که در قرون میانه آموخته می‌شدند، از طریق نوشته‌های قرن ۵ تا ۷م، به‌خصوص آثار مارتیانوس کاپل[۲]، نویسندۀ لاتینی، فلاویوس ماگنوس اورلیوس کاسیودوروس[۳]، تاریخ‌نگار رومی، و ایسیدورِس سویلی[۴]، دانش‌پژوه اسپانیایی، شناخته شدند. دورۀ تحصیلی قرون وسطا به سه فن[۵] مقدماتی و چهار فن[۶] پیشرفته‌تر تقسیم می‌شد. سه فن عبارت بودند از دستور زبان که شامل مطالعۀ ادبیات می‌شد؛ دیالکتیک یا منطق؛ و سخنوری که مطالعۀ قانون (یا حقوق) را نیز دربر‌می‌گرفت. دانشجو، با به‌انجام رساندن سه فن، شایستگی دریافت درجۀ لیسانس را کسب می‌کرد. چهارفن عبارت بودند از حساب؛ هندسه که شامل جغرافیا و تاریخ طبیعی نیز بود؛ اخترشناسی که احکام نجوم[۷] هم به آن افزوده می‌شد؛ و موسیقی، به‌خصوص موسیقی کلیسا. زمانی‌که تحصیل چهار فن به‌انجام می‌رسید، درجۀ فوق‌لیسانس در علوم انسانی به دانشجو اعطا می‌شد.