قاضی محمد
قاضی محمد (گُمری ۱۲۰۸ـ۱۲۴۷ق)
رهبر و نخستین «امام» جنبش اسلامی داغستان. تحصیلات خود را نزد مشایخ داغستان گذراند. او از دوران جوانی درپی استقلال قفقاز بود و در فعالیت‌های ضد روسی فعالیت داشت. قاضی محمد از ۱۲۴۲ق/۱۸۲۶ به مدت یک سال با وعظ و ارشاد و اعزام مریدانش به روستاها، برای مقابله با زورگویان زمینۀ اجتماعی مناسبی را برای مبارزه آماده کرد. در مراحل اولیه، دعوت آشکار برای جنگ با روس‌ها نداشت اما از ۱۲۴۵ق/اواخر ۱۸۲۹، پیروانش را به جهاد فراخواند و تهاجمات خود را آغاز کرد و به موفقیت‌های درخشانی نیز دست یافت. او وعدۀ فتح مسکو و استانبول را برای استقرار حکومت مؤمنین می‌داد. جذابیت خاص این وعده‌ها، سبب گسترش قیام در سراسر داغستان گردید و قاضی محمد در مقام امام نهضت قرار گرفت. در ۱۲۴۷ق/۱۸۳۲ که روس‌ها از قطع راه ارتباطی خود با گرجستان توسط نیروهای قاضی محمد بیمناک شدند، آن‌ها را شکست دادند و قاضی محمد نیز در این حمله به‌شهادت رسید. روس‌ها جسد او را چندین روز برای اهالی داغستان به‌نمایش گذاردند.