قاضی (حقوق)
قاضی (حقوق)
(یا: دادرس) شخصی با اختیار استماع (رسیدگی) و تصمیم‌گیری دربارۀ اختلافات و دعاوی قانونی. در همۀ کشورها متصدیان امر قضاوت اشخاص برجسته و باتجربه‌ای هستند که مراحل زیادی را پشت سر گذاشته‌اند. به‌موجب اصل ۱۵۶ قانون اساسی ایران، استخدام قضاتِ عادل و شایسته، که باید از میان مردان واجد شرایط انتخاب شوند، عزل و نصب آن‌ها و دیگر امور اداری مربوط به آن‌ها، برعهدۀ رئیس قوۀ قضائیه است. طبق اصل ۱۶۳ قانون اساسی، صفات و شرایط قاضی براساس موازین فقهی به‌وسیلۀ قانون معیّن می‌شود. اصل ۱۶۷ قانون اساسی قضات را موظف نموده است که حکمِ هر دعوی را در قوانین مدونه بیابند و اگر نیافتند، با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر حکمِ قضیه را صادر کنند، و نمی‌توانند به بهانۀ سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزند. اصل ۱۷۱ قانون اساسی نیز در ادامه مقرر نموده است که چنانچه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم یا تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی شود، طبق موازین اسلامی عمل شود. در اصطلاح به دادیار، بازپرس و دادستان که قاضی مأمور کشف و تعقیب جرایم هستند و از دادگاه درخواست اجرای قانون را دارند، قاضی ایستاده می‌گویند. قاضی نشسته به کسی می‌گویند که قاضی مطلق و یا دادرسِ رسیدگی به جرایم، دعاوی حقوقی و امور حسبی است. قاضی تحکیم نیز کسی است از مردم عادی، که طرفین دعوی یا طرفین قرارداد با رضایت یکدیگر به‌عنوان داور جهت رفع اختلافات انتخاب می‌کنند.