قبطی، کلیسای
قِبْطی، کلیسای (Coptic Church)
کلیسای ارتُدوکس خودمختار، تأسیس شده به‌دست قبطی‌ها. بزرگ‌ترین جمعیت مسیحی مصر را دربر می‌گیرد و بین شش تا هفت میلیون پیرو دارد. نام قبطی برگرفته از واژه‌ای عربی به معنی «مصری» است و هویت ملی این کلیسای قدیمی را نشان می‌دهد. اسقف اعظم این کلیسا، با عنوان «پاپ اسکندریه و بطرک اسقفیۀ مرقس مقدس[۱] در مصر و خاور نزدیک و سرتاسر افریقا»، در قاهره[۲] مستقر است. جوامع قبطی در سودان، امریکا، کانادا، و استرالیا نیز یافت می‌شوند. مسیحیت در قرن اول میلادی به مصر راه یافت. تأسیس کلیسای مسیحی مصر را به مرقس قدّیس نسبت می‌دهند. نخستین جامعۀ مسیحی کشور در شهر یونانی‌زبان اسکندریه شکل گرفت و بسیاری از رهبران آن زبان و فرهنگ یونانی داشتند. ولی با پیدایش رهبانیت مصری در قرون ۳ و ۴م، کلیسای مصری رفته‌رفته هویت مصری یافت. در فاصلۀ قرن‌های ۴ تا ۱۲م، کلیسای قبطی ادبیات مذهبی و سبک هنری خاص خویش را پدید آورد. در قرن ۵م، در مناقشاتی که بر سر هویت عیسی مسیح درگرفت، بیشتر مسیحیان مصری از جناح مونوفیزیت[۳] یا تک‌سرشت‌باور طرفداری کردند که فقط یک ماهیت برای مسیح قائل بود. شورای خالکدون[۴] (۴۵۱م) این نظر را محکوم کرد و جدایی قبطیان از بدنۀ اصلی کلیسای ارتُدوکس آغاز شد و در قرن ۷م، که اعراب بر مصر چیره شدند، جدایی شتاب گرفت. با پیوستن تدریجی قبطیان به اسلام، کلیسای قبطی رفته‌رفته در اقلیت قرار گرفت. در قرن ۱۰م زبان آن نیز جای خود را به عربی داد. با این حال، در دورۀ عثمانیان (قرون ۱۶ـ۱۹) قبطیان تاحدودی هویت مستقل خود را حفظ کردند. در قرن ۲۰ نمایندگانی در همۀ اقشار و صنوف جامعه داشتند. بُطروس بُطروس غالی دبیرکل سازمان ملل (۱۹۹۲ـ۱۹۹۶)، قبطی بود و از ۱۹۷۷ تا ۱۹۹۱ سمت وزیر خارجۀ مصر را داشت. پدربزرگ او، بطروس پاشا غالی، نیز از ۱۹۰۸ تا ۱۹۱۰ نخست‌وزیر مصر بود. از دهۀ ۱۹۷۰ کشمکش‌هایی میان قبطیان و مسلمانان آغاز شده که گاه به خشونت کشیده شده است و چند کلیسای قبطی در آتش سوخته‌اند.