پل قراچای
| پل قراچای | |
|---|---|
| نام فارسی | پل قراچای |
| کشور | ایران |
| استان | همدان |
| نام‌های دیگر | پل خسروآبادی |
| موقعیت | شهرستان اسدآباد (جاده‌ی همدان – کرمانشاه)، بر روی رود قراچای |
| کاربری | حمل و نقل |
| مشخصات معماری | شامل دو چشمه‌ی اصلی و دو چشمه‌ی کوچکتر در دو طرف چشمه‌های اصلی |
| زمان ساخت | دوره صفویه |
پل قراچای
(یا پل خسروآباد) پلی تاریخی، متعلق به دوره‌ی صفویه، در شهرستان اسدآباد (جاده‌ی همدان – کرمانشاه)، بر روی رود قراچای. پل آجری چهار دهانه‌ای است که به نام آبادی مجاورش -خسروآباد- به این نام معروف است.
این پل شامل دو چشمه‌ی اصلی و دو چشمه‌ی کوچکتر در دو طرف چشمه‌های اصلی است. عرض دهانه‌های اصلی 6.33 متر و بلندی آنها از آب‌رو تا تیزی طاق 4.86 متر و قطر طاق ۱۲۰ سانتیمتر است. عرض دهانه‌های کوچک 4.25 متر و بلندی آنها از آب‌رو تا تیزی طاق 3.62 متر و قطر طاق ۱۰۳ سانتیمتر است. طاق‌های هر چهار چشمه جناغی است. هنگام بنای پل ابتدا تا بلندی ۱۵۵ سانتیمتری از تخته‌سنگ‌های لاشه به ابعاد مختلف با ملات گچ استفاده شده و سپس روی سنگ‌ها سه رج آجر چهارگوش چیده شده است. برای زدن طاق در دو چشمه‌ی اصلی، ابتدا در وسط قطر پل، ده رج آجر به صورت کَله به ضخامت ۷۷ سانتیمتر از دو طرف تا تیزی طاق، طاق زده شده و سپس در دو طرف این ده رج آجر، بقیه‌ی طاق هر چشمه از آجر و ملات گچ ساخته شده است. در چشمه‌های کوچکتر نیز به همین طریق طاق زده شده. با این تفاوت که در این دو چشمه ابتدا هفت رج آجر كله به ضخامت ۵۳ سانتیمتر طاق زده شده و بعدا بقيه‌ی طاق را ساخته‌اند. چنین به نظر می‌رسد که بعد از ساختن پایه‌ها ابتدا قسمت‌های مرکزی طاق چشمه‌ها را زده و پس از آن آجرها را افقی چیده و پل را ساخته‌اند؛ برای این که این دو قسمت با هم قفل و بست نشده‌اند. قسمت بالایی پل از روی پایه‌ی میانی، از دو طرف دارای شیبی ملایم است.
درازای پل از ابتدای سیل‌برگردان 44 متر و پهنای پل با جان‌پناه دو طرف 5.70 متر و پهنای هر یک از جان‌پناه‌ها ۴۵ سانتیمتر است. بلندی جان‌پناه‌ها به علت از بین رفتن آنها مشخص نیست. بلندی از کف سنگ‌فرش آب‌رو تا بلندترین نقطه‌ی آن 6.5 متر است. در دو طرف پایه‌های پل، سیل‌برگردانی نیممخروطی‌شکل برای شکستن فشار آب، بر پایه‌ها اضافه شده است. قطر سه پایه‌ی اصلی پل تقریبا با یکدیگر یکسان بوده و هر یک در حدود ۴۰۰ سانتیمتر است. پیرامون نیم‌مخروط‌ها در قسمت سنگ‌چین (پایین پل)، 6.65 متر است که هر چه به طرف بالای پل م‌یرویم کمتر شده تا جایی که به یک نیممخروط ناقص در سطح بالایی پل ختم می‌شود. دو طرف پل چه از طرف شمال، که مسیر آب است، و چه از طرف جنوب، سیل‌برگردان‌ها با سنگ لاشه و ملات گچ ساخته شده‌اند. تنها سیل‌برگردانی که تا اندازه‌ای سالم باقی مانده سیل‌برگردان شمال شرقی است به درازای 13.5 متر.
ابعاد آجرهایی که در ساختمان این پل به کار رفته 21در 21در 5 سانتیمتر است. مصالح ساختمان پل آجر، سنگ لاشه، سنگ تراش، قلوه‌سنگ و گچ است. این پل به عنوان یکی از آثار ملی ایران در تاریخ 21 اردی‌بهشت 1376 به ثبت رسیده است.
منابع: