قطع (نسخه شناسی)

قَطْع (نسخه‌شناسی)
اصطلاحی در نسخه‌شناسی به مفهوم اندازۀ کتاب، یا نشریه، از لحاظ طول و عرض. در آغاز پیدایش صنعت چاپ اندازه‌های موسوم در قطع کتاب‌های چاپی همان اندازه‌های موسوم در قطع نسخه‌های خطی بود. آلدوس مانوتیوس (۱۴۵۰ـ‌۱۵۱۵‌م)، چاپگر ونیزی، نخستین کسی بود که به‌منظور استفاده بیشتر از کاغذ و کاهش هزینۀ چاپ قطع خاصی را ابداع کرد که به قطع وزیری امروزی نزدیک است. در اروپا قطع کتاب با تعداد دفعاتی که ورق کاغذ در هنگام صحافی تا می‌خورد نام‌گذاری می‌شد. مثلاً Folio برای کاغذی که دوبار تا می‌خورد و چهار صفحه می‌شد و Octavo برای کاغذی که چهاربار تا می‌خورد و هشت صفحه می‌شد. در ایران قطع‌های متداول عبارت‌اند از بازوبندی، برابر ۲×۳ سانتی‌متر؛ بغلی، برابر ۴×۶ سانتی‌متر؛ جانمازی یا حمایلی، برابر ۸×۱۲ سانتی‌متر؛ رُقعی یا رُبْعی، برابر ۱۴×۲۲ سانتی‌متر؛ وزیری، برابر ۱۶×۲۴ سانتی‌متر؛ رَحْلی یا نیم‌ورقی، برابر ۲۲×۳۵ سانتی‌متر؛ سلطانی یا تیموری، برابر ۳۰×۵۰. کتاب‌هایی که برای پادشاهان نوشته می‌شد، بزرگ‌ترین قطع بود؛ از این‌رو، قطع سلطانی نام گرفت. چنان‌که طول و عرض کتاب در قطع رقعی مساوی (سطح کتاب مربع) باشد آن را خشتی گویند و کتاب‌هایی که عطف آن‌ها در عرض بوده، اصطلاحاً بیاضی نامیده می‌شوند. قطع جیبی بین رقعی و بغلی است و در دو اندازه است. قطع جیبی برای ۱۱×۱۶.۵ سانتی‌متر و جیبی پالتویی برابر ۱۲×۲۰ سانتی‌متر است. امروزه در همۀ جهان قطع وزيري متداول‌ترين است.