قلعه ایرج

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

قلعه‌ی ایرج

قلعه‌ی ایرج
نام فارسی قلعه‌ی ایرج
کشور ایران
استان تهران
نام‌های دیگر اسپید دژ/ نام محلی: قلعه گبری
موقعیت در نزدیکی روستای عسکرآباد عباسی- شهرستان پیشوای ورامین
کاربری نظامی
مشخصات معماری مساحتی بالغ بر 200 هکتار
زمان ساخت دوره‌ی ساسانی
قلعه ایرج
نمایی از قلعه

(یا: اسپید دژ/ نام محلی: قلعه گبری) بزرگ­ترین بنای خشتِ خام جهان. قلعه­‌ای باستانی که به احتمال زیاد در دوره­‌ی ساسانی ساخته شده است. اسامی این بنا (ایرج و گبری) علاوه بر شواهد بسیار معماری و باستان­‌شناسی، بر ساخت این قلعه در دوره­‌ی ساسانی (به احتمال زیاد) و دوره­‌های قدیم­‌تر (بنابر نظر برخی باستان­‌شناسان) دلالت دارد. علی­‌الظاهر قلعه­‌ی ایرج به نام یکی از فرزندان فریدون که پادشاه ایران بوده دلالت دارد و گبری نیز بر دین رایج ایران در دوران پیش از اسلام (زرتشتی). این مجموعه در نزدیکی روستای عسکرآباد عباسی، در شهرستان پیشوای ورامین قرار دارد. قلعه‌ی ایرج در سال 1382 به عنوان اثری ملی ثبت شده است. اهمیت این بنا در بزرگی­‌اش (مساحتی بالغ بر 200 هکتار) و نوع مصالحِ تمام خشتِ خام و گلی دژ است.

ویژگی­‌های معماری: این بنا مستطیل‌شکل با ابعاد حدودی 1440 در 1280 متر ساخته شده و در نمای بیرونی شامل 146 برج دایره و نیم‌دایره می‌­شده که با یکدیگر 25 متر فاصله دارند. ورودی قلعه 4 دروازه بوده که اکنون تنها یکی­‌شان باقی مانده است. حصارهای قلعه ضخامتی بین 17 تا 22 متر دارند و بیشترین ارتفاع آنها 16 متر است. بر روی حصار قلعه دو برج برای نگهبانی تعبیه شده است. درون دیوارهای ضخیم حصار نیز راه‌روهایی برای ارتباط برج­‌های نگهبانی ساخته شده. بیرون قلعه در قدیم خندق عریضی بوده که توسط کشاورزان روستای مجاور به منظور بهره‌­برداری کشاورزی و کشت از بین رفته است.

اغلب مورخین بر این باورند که با توجه به شکل، ساخت و موقعیت قلعه که در بلندی بر گستره­‌ی وسیعی از اطرافش احاطه دارد، برای استفاده­‌ی نظامی ساخته شده و بسیار محتمل است که یک پادگان بزرگ نظامی بوده باشد. این بنای بزرگ به دلیل بی­‌توجهی در نگه‌داری‌­اش اکنون به شدت آسیب دیده و تخریب شده است.

 

منابع: