قلعه ایرج
قلعه‌ی ایرج
| قلعه‌ی ایرج | |
|---|---|
| نام فارسی | قلعه‌ی ایرج |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| نام‌های دیگر | اسپید دژ/ نام محلی: قلعه گبری |
| موقعیت | در نزدیکی روستای عسکرآباد عباسی- شهرستان پیشوای ورامین |
| کاربری | نظامی |
| مشخصات معماری | مساحتی بالغ بر 200 هکتار |
| زمان ساخت | دوره‌ی ساسانی |
(یا: اسپید دژ/ نام محلی: قلعه گبری) بزرگترین بنای خشتِ خام جهان. قلعه‌ای باستانی که به احتمال زیاد در دوره‌ی ساسانی ساخته شده است. اسامی این بنا (ایرج و گبری) علاوه بر شواهد بسیار معماری و باستان‌شناسی، بر ساخت این قلعه در دوره‌ی ساسانی (به احتمال زیاد) و دوره‌های قدیم‌تر (بنابر نظر برخی باستان‌شناسان) دلالت دارد. علی‌الظاهر قلعه‌ی ایرج به نام یکی از فرزندان فریدون که پادشاه ایران بوده دلالت دارد و گبری نیز بر دین رایج ایران در دوران پیش از اسلام (زرتشتی). این مجموعه در نزدیکی روستای عسکرآباد عباسی، در شهرستان پیشوای ورامین قرار دارد. قلعه‌ی ایرج در سال 1382 به عنوان اثری ملی ثبت شده است. اهمیت این بنا در بزرگی‌اش (مساحتی بالغ بر 200 هکتار) و نوع مصالحِ تمام خشتِ خام و گلی دژ است.
ویژگی‌های معماری: این بنا مستطیل‌شکل با ابعاد حدودی 1440 در 1280 متر ساخته شده و در نمای بیرونی شامل 146 برج دایره و نیم‌دایره می‌شده که با یکدیگر 25 متر فاصله دارند. ورودی قلعه 4 دروازه بوده که اکنون تنها یکی‌شان باقی مانده است. حصارهای قلعه ضخامتی بین 17 تا 22 متر دارند و بیشترین ارتفاع آنها 16 متر است. بر روی حصار قلعه دو برج برای نگهبانی تعبیه شده است. درون دیوارهای ضخیم حصار نیز راه‌روهایی برای ارتباط برج‌های نگهبانی ساخته شده. بیرون قلعه در قدیم خندق عریضی بوده که توسط کشاورزان روستای مجاور به منظور بهره‌برداری کشاورزی و کشت از بین رفته است.
اغلب مورخین بر این باورند که با توجه به شکل، ساخت و موقعیت قلعه که در بلندی بر گستره‌ی وسیعی از اطرافش احاطه دارد، برای استفاده‌ی نظامی ساخته شده و بسیار محتمل است که یک پادگان بزرگ نظامی بوده باشد. این بنای بزرگ به دلیل بی‌توجهی در نگه‌داری‌اش اکنون به شدت آسیب دیده و تخریب شده است.
منابع: