قوام الدین احمد بن نظام الملک

قَوام‌الدّین احمد بن نظام‌الملک ( ـ۵۴۴ق)

(یا: ضیاءالملک احمد؛ ملقب به نظام‌الْمُلْک ثانی) دولتمرد ایرانی. در بلخ زاده شد و در اصفهان پرورش یافت. پس از درگذشت پدرش، نظام‌الملک در همدان به‌سر می‌برد و از کارهای دولتی برکنار بود. در ۵۰۰ق، محمد بن ملکشاه سلجوقی وی را به وزارت برگزید و او که گویا پیش از این به ضیاء‌الملک ملقب بود لقب‌های قوام‌الدین، صدرالاسلام و نظام‌الملک یافت. در ۵۰۱ق، یا دو سال پس از آن به فرمان محمد، یک چند به محاصرۀ دژ الموت پرداخت، اما کاری از پیش نبرد و همین ناتوانی او در گرفتن الموت سبب برکناری او از وزارت شد (۵۰۴ق). در ۵۰۳ق، در بغداد به‌دست یکی از فداییان اسماعیلیه زخمی شد و از ۵۰۴ تا ۵۱۶ق در بند بود. از ۵۱۶ تا ۵۱۷ق وزیر مسترشد عباسی بود. در این سال‌ها دیواری پیرامون بغداد ساخت و خندقی گرداگرد آن کند. پس از آن تا پایان زندگی در مدرسۀ نظامیۀ بغداد به‌سر می‌برد. از اشعار امیر معزی چنین برمی‌آید که لقب‌های قوام‌الدین، نظام‌الملک، قوام‌الملک و نظام‌الدین را شاهان سلجوقی، به‌سبب زنده نگه‌داشتن یاد خواجه به پسران و نوادگان او که به وزارت رسیده‌اند، می‌دادند. گویند که ضیاء‌الملک عزم کرد تا ابوهاشم، رئیس همدان را که با او دشمنی داشت از میان بردارد و به سلطان وعده داد به شرط آن‌که ابوهاشم را به‌دست او دهد ۵۰۰هزار دینار بپردازد، اما ابوهاشم با شنیدن این خبر به اصفهان شتافت و به سلطان گفت که ۵۰۰هزار دینار را به ۸۰۰هزار دینار افزایش می‌دهد به شرط آن‌که سلطان، ضیاء‌الملک را به‌دست او دهد. ناصح‌الدین ارّجانی و ابوالمظفر ابیوردی، ضیاء‌الملک را در اشعار خود ستوده‌اند.