قورباغه
قورباغه (frog)
هر یک از دوزیستان راستۀ بی‌دمان[۱]. حدود ۲۴ خانوادۀ متفاوت از قورباغه‌ها، مشتمل بر بیش از ۳,۸۰۰ گونه شناسایی شده است. هیچ قانون مشخصی برای جداسازی قورباغه‌ها و وزغ‌ها وجود ندارد. قورباغه‌ها معمولاً بدنی قوز کرده دارند. پاهای عقبی آن‌ها برای پریدن، و پنجه‌های پرده‌دار آن‌ها نیز برای شناکردن سازش یافته‌اند. بیشترِ قورباغه‌ها در آب، یا نزدیک آن زندگی می‌کنند، هرچند در سن بلوغ تنفس از هوا برایشان ممکن می‌شود. چند گونه از قورباغه‌ها در خشکی، یا حتی روی درختان زندگی می‌کنند. رنگ جنس Rana معمولاً سبز است، اما سایر اعضاء خانوادۀ قورباغه‌ها[۲] رنگ‌هایی درخشان دارند، ازجمله سیاه و نارنجی، یا زرد و سفید. بسیاری از قورباغه‌ها از زبان بلند و قابل اتساع‌شان برای صید حشرات استفاده می‌کنند. چشم قورباغه‌ها درشت و برآمده است. اندازۀ قورباغه‌ها متفاوت است، طول قورباغۀ علفی کوچک امریکای شمالی[۳] Limnaoedus ocularis دوازده میلی‌متر، و طول قورباغۀ آبی غول‌پیکر[۴] Telmatobius culeus، ساکن دریاچۀ تی‌تی‌کاکا[۵]ی امریکای جنوبی، ۵۰ سانتی‌متر است. قورباغه‌ها پراکندگي وسیعی دارند و در تمام قاره‌ها، جز جنوبگان[۶]، یافت می‌شوند. این جانوران برای زندگی در شرایط محیطی متفاوت، ازجمله در بیابان‌ها، جنگل‌ها، علفزارها، و حتی ارتفاعات بالا سازش یافته‌اند. برخی از گونه‌ها، در ارتفاعات بالای ۵هزار متر کوه‌های آند[۷] و هیمالیا[۸] زندگی می‌کنند.
جفت‌یابی و تولیدمثل. در بسیاری از گونه‌ها، نرها معمولاً با غورغورکردن در جمع‌های بزرگ ماده‌ها را جلب می‌کنند. در برخی از گونه‌های نواحی استوایی، کیسۀ متسع‌شده ممکن است از بقیه بدن بزرگ‌تر باشد. سایر رفتارهای جفت‌یابی عبارت‌اند از ضربه‌زدن به زمین، و رقص. برخی قورباغه‌ها تخم‌های خود را به‌صورت توده‌های بزرگ در آب می‌گذارند. مادۀ ژله‌ای اطراف تخم‌ها باعث حفاظت و گرم‌نگه‌داشتن تخم‌ها می‌شود. برخی قورباغه‌های امریکای جنوبی آشیانه‌هایی از گل‌ولای می‌سازند، و قورباغه‌های درختی افریقایی از مخاط مترشحه از خود آشیانه‌هایی از حباب می‌سازند. در سایر گونه‌ها، تخم‌ها در کیسه‌هایی واقع بر پشت جانور ماده حمل می‌شوند، یا جانور نر آن‌ها را در کیسۀ صدای خود نگهداری می‌کند. تخم‌های وزغ قابلۀ اوراسیایی Alytes obstetricans، تا زمان بازشدن، دور پای عقبی حیوان نر بقچه‌بندی می‌شوند.
چرخۀ زندگی. بچه‌قورباغه‌ها پس از حدود دو هفته از تخم‌ها بیرون می‌آیند. این بچه‌ها در ابتدا جانورانی شبیه ماهی، دارای آبشش‌هایی خارجی، و یک دم شنای بلندند و دست و پا ندارند. اولین تغییر با از میان رفتن آبشش‌های خارجی و تکوین آبشش‌های داخلی صورت می‌گیرد. این آبشش‌ها بعداً با شش‌های داخلی جایگزین می‌شوند. در این جانور پاهای عقبی قبل از دست‌ها پدید می‌آیند و آخرین تغییر، کوچک‌شدن و نهایتاً ناپدیدشدن دم است. مرحلۀ بچگی حدود سه ماه طول می‌کشد. در پایان این دوره، جانور آب را ترک می‌کند. برخی ازگونه‌ها، ازجمله قورباغۀ خوراکی، برای همیشه در آب باقی می‌مانند. با فرارسیدن پاییز، قورباغه بزرگ و کم‌تحرک می‌شود و در غدد ویژه‌ای در شکم خود چربی ذخیره می‌کند. این چربی جانور را قادر می‌سازد طی خواب زمستانی زنده بماند.
گونه‌ها. گونه‌های معیّنی از قورباغه‌ها دارای مواد سمی (آلکالوئید) پرقدرتی در پوست خود برای فراری‌دادن شکارچیان‌اند. «قورباغه‌های حقیقی» در خانوادۀ رایندا قرار دارند و دارای پراکنش جهانی‌اند. این خانواده ۸۰۰ گونه دارد که از آن میان جنس Rana به‌خوبی شناخته شده است. قورباغۀ گاوی امریکایی Rana catesbeiana، با صدایی که تا کیلومترها شنیده می‌شود، می‌تواند تا نُه برابر طول بدنش بپرد. قورباغه‌های پرنده[۹]، Rhacophorus، بومی مالزی‌اند، و با استفاده از پاهای پرده‌دار جلویی و عقبی خود می‌توانند تا دوازده متر بپرند. قورباغۀ پشمالو[۱۰] Astylosternus robustus در غرب افریقا یافت می‌شود. این قورباغه دارای انشعابات رویشی بلندی در پهلوهایش است که به‌نظر می‌رسد به تنفس جانور کمک می‌کنند. پژوهش چهارساله‌ای در جنگل‌های بارانی شرق ماداگاسکار[۱۱]، منجر به کشف ۱۰۶ گونۀ جدید قورباغه شد (۱۹۹۵). در ۱۹۹۶، جانورشناسان هندی اولین قورباغۀ برگ‌خوار را در تامیل نادو[۱۲]، واقع در جنوب هندوستان، کشف کردند. Rhacophorus hexadactyla عمدتاً از برگ‌ها، گل‌ها، و جلبک‌ها تغذیه می‌کند. گونه‌های جدیدی نیز پیوسته کشف می‌شوند. در ۱۹۹۷، گونۀ Eleutherodactylus Pluvicanorus در بولیوی کشف شد، این قورباغه چهار سانتی‌متر طول دارد و خشکی‌زی است.
قورباغۀ معمولی. Rana temporaria با ناپدیدشدن آبگیرها به‌تدریج در بریتانیا کمیاب شد. این قورباغه خواب زمستانی خود را درون گودال‌هایی در زمین می‌گذراند و در اوایل بهار برای جفت‌گیری به سطح زمین می‌آید. در این فصل، برآمدگی شاخی‌ای روی اولین انگشت قورباغۀ نر پدید می‌آید که احتمالاً به گرفتن ماده در هنگام جفت‌گیری کمک می‌کند. ماده تخمک‌ها را در آب می‌گذارد و هم‌زمان قورباغه نر آن‌ها را بارور می‌کند.
قورباغۀ تالابی. Rana ridibunda برای اولین‌بار در ۱۹۳۵ به انگلستان آورده شد. رنگ زمینۀ این قورباغه شبیه سیمان خشک شده است و طرحی از نقاط مربع‌شکل، به رنگ قهوه‌ای تیره، روی پاهایش دارد. این اشکال حتی با تغییر تمام رنگ بدن ثابت باقی می‌ماند. رنگ این قورباغه در هنگام آفتاب‌گرفتن در چمنزار به سبز درخشان بدل می‌شود. قورباغۀ تالابی از همۀ قورباغه‌ها و وزغ‌های بریتانیا بزرگ‌تر است.خطر انقراض. چهارده گونه از قورباغه‌های جنگل‌های بارانی استرالیا، از ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۴، در این مناطق از بین رفته‌اند. قورباغه‌های مناطق مرتفع در سراسر جهان به‌نحو نظرگیری کاهش یافته‌اند. در ۱۹۹۵، زیست‌شناسان استرالیایی پیشنهاد کردند که ممکن است ویروسی با نام ایریدوویروس[۱۳] موجب کاهش جمعیت قورباغه‌ها باشد. در ۱۹۹۵، دیرینه‌شناسان امریکایی عمر اولین سنگوارۀ قورباغۀ حقیقی به‌دست‌آمده را تعیین کردند. Prosalirus bitis ۱۹۰میلیون سال قدمت دارد. در ایران چهار گونه قورباغه، همگی از جنس Rana، شناسایی شد که عبارت‌اند از قورباغۀ معمولی (Rana ridibunda ridibunda)، قورباغۀ راه‌راه یا قورباغۀ قفقازی (Rana camerani)، قورباغۀ بلوچی (Rana cyalonophlyctis)، و قورباغۀ جنگلی یا قورباغۀ پادراز (Rana macrocnemis pseudodalmatina). نیز ← وزغ