قیاس ضمیر
قیاس ضمیر
(یا: قیاس مُضمَر) قیاسی که کبرای آن محذوف باشد، چنان‌که قیاس «سقراط انسان است، پس فانی است» به‌سبب حذف کبری (هر انسانی فانی است) قیاس ضمیر به‌شمار می‌آید. حذف کبری، در قیاس ضمیر به سه سبب صورت می‌گیرد: ۱. وضوح و روشنی (مثال مذکور)؛ ۲. نهان‌داشتن کذب و مغلطه‌گری مثل «فلان با دشمن سخن می‌گوید/پس خائن است» که مذاکره‌کننده با دشمن، همیشه خائن نیست؛ ۳. خیال‌انگیزی که قرین تأمل‌انگیزی نیز هست، مثل قیاس‌های شعری که قیاس ضمیر است و خواننده را هم به تأمّل وامی‌دارد، هم موجب انگیختن خیال وی می‌شود، مثل این بیت حافظ: «در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد/عشق پیدا شد و آتش به هم عالَم زد» که قیاس، در اصل چنین بوده است: حسن معشوق در ازل متجلی شده است (صغری)؛ علم ازلی معشوق به حسن ازلی وی تعلّق گرفته است (کبرای محذوف)؛ عشق پیدا شده است (نتیجه).