لزگی
لِزگی
(نیز: لکزی) قوم قفقازی، از اقوام داغستانی، ساکن مناطق آختی، دوقوزپاره، قاسم‌کند، قورخ، ماغرمکند و مسکینجه در جنوب شرقی جمهوری خودمختار داغستان و نواحی قوبه و کوثر در جمهوری آذربایجان. لزگی‌ها مسلمان‌اند و غالب آن‌ها، به‌جز لزگی‌های شیعه‌مذهب دوقوزپاره و مسکینجه، سنی حنفی‌اند. بسیاری از لزگی‌ها در تصوف از طریقت نقشبندیه پیروی می‌کنند. نام لزگی تا مدت‌های طولانی برتمام ساکنان داغستان، به‌ویژه کوه‌نشینان آن اطلاق می‌شد و پس از آن برای طوایف جنوبی داغستان به‌کار رفت. اما امروزه نام لزگی تنها معرف همین قوم است. طبق سرشماری اتحاد شوروی در ۱۹۷۹، جمعیت لزگی‌ها بیش از ۳۸۲ هزار نفر است. غالب این مردم در داغستان و جمهوری آذربایجان و اندکی نیز در نقاط دیگر سکونت دارند. زبان لزگی‌ها از سه گویش عمده تشکیل می‌شود و حاوی تعداد زیادی لغات روسی، ترکی، فارسی و عربی است. لزگی‌ها تا پیش از دورۀ شوروی، فاقد آثار مکتوب، به زبان خود بودند. نخستین نشریات و کتاب‌های لزگی، پس از تشکیل دولت شوروی تألیف و منتشر شدند. امروزه زبان لزگی یکی از چند زبان ادبی عمده در داغستان است. لزگی‌ها به شجاعت و جنگجویی شهرت داشتند. این مردم برخلاف بسیاری از اقوام قفقازی، فاقد دولت قومی بودند و اغلب در اطاعت خانات همسایه نظیر قبه و دربند و غازی‌قموق بودند. لزگی‌ها در تاریخ ایران، به‌ویژه در عصر صفویه، حضور و دخالت‌های مکرر داشتند. بیژن‌سلطان لزگی در عصر شاه‌سلطان‌حسین صفوی، با عده‌ای از لزگیان در شهر فراه ساکن بود. او در آغاز حملات محمود افغان به ایران به افغان‌ها پیوست و هنگام حملۀ محمود به ناحیۀ کرمان در ۱۱۳۲ـ۱۱۳۳ق از طرف او نایب‌الحکومۀ قندهار شد و در همان سال به‌سبب شورش برضد محمود و تصاحب قلعۀ قندهار به‌دست اتباع محمود به‌قتل رسید. لزگی‌ها در شورش معروف داغستانیان شرکت داشتند و مغلوب سپاهیان نادر شدند. گروه‌هایی از این مردم در سپاه زندیه بودند. اینان در قتل زکی‌خان زند و استقرار حکومت صادق‌خان زند دخیل بودند. در ۱۱۹۵ق حدود ۳هزار نفر از لزگی‌ها به‌دستور فتحعلی‌خان قبه‌ای به امیر هدایت‌الله‌خان گیلانی پیوستند. گروه‌هایی از لزگی‌ها تا انقراض حکومت موروثی شاخۀ دوم خاندان اسحاق‌وندان فومن و قتل هدایت‌الله‌خان در ۱۲۰۰ق در خدمت آن حکومت قرار داشتند. لزگی‌ها پس از استیلای دولت روسیه بر قفقاز و داغستان، به اطاعت آن دولت درآمدند. گروه‌هایی از لزگی‌ها در نهضت مریدان داغستان و مبارزات چندین‌سالۀ شیخ شامل برضد روسیه شرکت داشتند و از این رهگذر آسیب‌های بسیار دیدند.