لهستان
| لهستان | |
|---|---|
| نام فارسی | لِهِستان |
| نام لاتین | Poland |
| نظام سیاسی | جمهوری چندحزبی با دو مجلس قانون‌گذاری |
| جمعیت | 38,186,860 نفر |
| موقعیت | اروپای مرکزی |
| پایتخت | ورشو |
| تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع) | 122 |
| رشد سالانه (درصد) | 0/1 |
| شهرهای اصلی | ورشو، لودز، کراکوف، وروتسلاف، پوزنان، گِدانسک و گُدینیا |
| زبان | لهستانی |
| دین | مسیحیت |
| مساحت (کیلومتر مربع) | 312685 |
| واحد پول | یورو |
لِهِستان (Poland)
موقعیت. جمهوری لهستان در اروپای مرکزی و در ساحل جنوبی دریای بالتیک جا دارد. از شرق به کشورهای لیتوانی، بلاروس (روسیۀ سفید) و اوکراین، از جنوب به اسلوواکی و چک، از غرب به آلمان، و از شمال به دریای بالتیک و ناحیۀ کالینینگراد[۱] (کشور روسیه) محدود می‌شود. مساحت لهستان ۳۱۲,۶۸۵ کیلومتر مربع و شهر ورشو[۲] پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. کشور لهستان جلگۀ نسبتاً هموار و وسیعی است که روبه شمال از ارتفاع آن کاسته می‌شود و روبه جنوب به کوه‌های سودتی[۳]، در مرز کشور چک، و کوه‌های بسکیدز[۴] (کوه‌های کارپات[۵])، در مرز اسلوواکی، منتهی می‌شود. رودخانۀ اودرا[۶] (اودر[۷]) در غرب، بخشی از مرز آلمان را تشکیل می‌دهد و رودخانۀ بوگ[۸] در شرق، این سرزمین را از کشورهای اوکراین و بلاروس جدا می‌کند. بلندترین نقطۀ این کشور، کوه ریسی[۹] با ارتفاع ۲,۴۹۸ متر، در مرز جنوبی و در کوه‌های بسکیدز (کارپات) قرار دارد. غیر از رودخانۀ بوگ که از کشور اوکراین سرچشمه می‌گیرد، بقیۀ رودخانه‌های لهستان از کوه‌های جنوبی سرچشمه می‌گیرند و همگی به دریای بالتیک می‌ریزند. مهم‌ترین رودخانۀ لهستان، رود ویستول[۱۰]، از کوه‌های کارپات آغاز می‌شود که پس از عبور از شهر ورشو و طی ۱,۰۸۶ کیلومتر، در خلیج گدانسک[۱۱] به دریای بالتیک می‌ریزد. رودخانۀ وارتا[۱۲] نیز که به‌سوی شمال غرب روان است، در مرز آلمان به رود اودِر می‌پیوندد. دیگر رودهای مهم لهستان عبارت‌اند از نایسه[۱۳]، نیدا[۱۴] و بوبر[۱۵]. لهستان دریاچه‌های بسیاری دارد که عمدتاً در جلگه‌های شمالی کشور قرار دارند و بزرگ‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از مامری[۱۶]، با مساحت ۱۰۰ کیلومتر مربع، و اشنیاردوی[۱۷]، با مساحت ۴۱ کیلومتر مربع. کشور لهستان به ۴۹ استان تقسیم شده و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از ورشو، لودز[۱۸]، کراکوف[۱۹]، وروتسلاف[۲۰] (وروتسواف)، پوزنان[۲۱]، گِدانسک[۲۲] و گُدینیا[۲۳]. اقلیم لهستان قاره‌ای است و زمستان‌های آن بسیار سرد و تابستان‌هایش معتدل و ملایم است. میانگین دمای شهر ورشو در دی‌ماه ۴.۵- درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۱۸ درجۀ سانتی‌گراد و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۴۶۵ میلی‌متر است. بیش از یک‌چهارم از وسعت لهستان از جنگل‌های کاج و صنوبر پوشیده شده و درختان غان و بید مجنون، که در دیگر کشورهای اروپایی نایاب‌اند، در این کشور وجود دارند. بیشتر جنگل‌های مخروطی لهستان ازجمله جنگل‌های سرو و صنوبر کوهستان سودتی براثر ریزش باران‌های اسیدی آسیب دیده‌اند و جنگل‌کاری و اصلاح جنگل، نیز به‌کندی پیش می‌رود. حیات‌وحش این کشور محدود است و همسانی چندانی با گونه‌های دیگر نواحی اروپا ندارد. کَل، سیاه‌گوش، گربۀ وحشی، گراز، آهوی سرخ‌رنگ، گاومیش وحشی، پونی (اسب کوچک)، گرگ، خرس قهوه‌ای، گوزن، گوسفند وحشی و پرندگانی چون خروس وحشی، لک‌لک سیاه و انواع ماهی بخشی از حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند. پارک‌های ملی حفاظت‌شده‌ای در نواحی مختلف این کشور احداث شده‌اند که تا اندازه‌ای به حفظ و بقای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری کمک می‌کنند.
اقتصاد. لهستان در ۱۹۸۹ اقتصاد متمرکز و دولتی خود را به سیستم بازار آزاد مبدل کرد. بیشتر صنایع به بخش خصوصی واگذار شد، یارانه‌ها قطع شد، سرمایه‌گذاری‌های خارجی مورد تشویق و حمایت قرار گرفت، و تسهیلات بانکی برای تجارت آزاد فراهم آمد. حدود نیمی از زمین‌های لهستان به کشاورزی اختصاص یافته است و سیب‌زمینی، چغندرقند و چوب و الوار جنگلی ازجمله اقلام صادراتی این کشورند. وجود ذخایر عظیم زغال‌سنگ قیری[۲۴] در سیلزی علیا[۲۵]، لهستان را از دَه‌ها سال پیش در ردیف یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان زغال قرار داده است. گوگرد، روی، و سرب از دیگر کانی‌های مهم این کشور به‌شمار می‌روند. نفت نیز در ۱۹۸۵ در آب‌های ساحلی آن کشف شد که ذخیرۀ آن معادل ۱۰۰میلیون تن است. فعالیت‌های صنعتی لهستان از دیرباز بر محور صنایع سنگین استوار بوده و تولید مواد غذایی، ماشین‌آلات و تجهیزات حمل و نقل بخشی از این فعالیت‌ها را تشکیل می‌دهند. لهستان از نظر شبکۀ راه‌های زمینی و راه‌آهن وضعیت بسیار مطلوبی دارد. بیشتر خطوط آهن آن پس از جنگ جهانی دوم الکتریکی شده و راه‌های زمینی آن پیشرفته است. بندرهای اسچتشین[۲۶]، گدینیا و گدانسک از فعال‌ترین بندرهای بالتیک‌اند و فرودگاه‌های ورشو، کراکوف، گدانسک، پوزنان، کاتوویتسه[۲۷]، وروتسلاف و اسچتشین ارتباط هوایی لهستان را با دیگر نواحی جهان برقرار می‌کنند.
حکومت و سیاست. نوع حکومت لهستان جمهوری چندحزبی با دو مجلس قانون‌گذاری است. ۴۶۰ نفر عضو مجلس نمایندگان (سِیم[۲۸]) و ۱۰۰ نفر عضو مجلس سنای این کشور را مردم برای مدت ۴ سال انتخاب می‌کنند. رئیس‌جمهور لهستان را نیز مردم انتخاب می‌کنند که دورۀ آن پنج سال است و فقط یک‌بار قابل تمدید است.
مردم و تاریخ. جمعیت لهستان حدود ۳۸,۱۸۶,۸۶۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۱۲۲ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۰.۱ درصد است و لهستانی‌ها ۹۷.۵درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۹۵ درصد از مردم این کشور مسیحی کاتولیک‌اند و ۶۲ درصد از آنان در شهرها زندگی می‌کنند. زبان رسمی کشور مذکور لهستانی است. اسلاو‌ها[۲۹]یی که در پیرامون شهر امروزی پوزنان زندگی می‌کردند، تحت رهبری خاندان سلطنتی پیاست[۳۰] با هم متحد شدند و میشکوی اول[۳۱] در ۱۰۲۵م آیین مسیح را در کشور پادشاهی لهستان رسمیت بخشید. دولت مزبور در ۱۱۳۸م تجزیه شد و در ۱۲۴۱م مورد یورش مغولان قرار گرفت. خاندان یاگلون[۳۲] در قرن ۱۴م اسلاو‌ها را دوباره متحد ساختند و لیتوانی را ضمیمۀ لهستان کردند. آنان پس از نبردی طولانی با توتون‌ها[۳۳]، پروس غربی و شرقی را نیز در ۱۴۶۶م به قلمرو خود افزودند و در قرن‌های ۱۵ و ۱۶ به اوج اقتدار خود رسیدند. حکومت لهستان در ۱۵۷۲ به سلطنتیِ انتخابی تبدیل شد و شورای نجبای لهستان سیم، گزینش شاه را برعهده گرفت. بخش وسیعی از خاک این کشور در جنگ با سوئد و روسیه در قرن ۱۷ ازدست رفت. این کشور در جنگ سال‌های ۱۷۷۲ـ۱۷۷۳ و ۱۷۹۵ استقلال خود را نیز ازدست داد و میان روس و پروس و اتریش تقسیم شد. ناپلئون اول در ۱۸۰۷ نام لهستان را از نقشۀ اروپا حذف کرد و مهین‌دوک‌نشین[۳۴] ورشو را بنا نهاد. کنگرۀ وین نیز در ۱۸۱۵ لهستان را بین روس و اتریش و پروس تقسیم کرد. لهستان در پایان جنگ جهانی اول استقلال خود را دوباره به‌دست آورد، اما در آغاز جنگ جهانی دوم به تصرف آلمان درآمد و در ۱۹۴۱ صدها هزار لهستانی، که نیمی از آن‌ها یهودی بودند، به‌دست آلمان‌ها کشته شدند. ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۴۵ لهستان را از تصرف آلمان به درآورد. در پایان جنگ جهانی دوم دولت مستقل لهستان تجدید حیات کرد و حکومت کمونیستی دست‌نشاندۀ اتحاد شوروی بر آن حاکم شد. اعتصابات کارگری ۱۹۸۰ رفته‌رفته توسعه یافت و به شهر گدانسک کشیده شد که به تشکیل اتحادیۀ مستقل همبستگی انجامید و لِخ والِسا[۳۵] رهبری اتحادیۀ مزبور را برعهده گرفت. با ادامۀ تظاهرات در ۱۹۸۱ اتحادیۀ همبستگی غیرقانونی اعلام شد، رهبران آن دستگیر شدند، و کلیسای کاتولیک و کشورهای غربی خواستار آزادی لخ والسا شدند. در دسامبر ۱۹۹۰ نخستین انتخابات آزاد ریاست‌جمهوری در این کشور برگزار شد و لخ والسا زمام امور کشور را در دست گرفت. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، لهستان از جهان کمونیست خارج شد و در ۱۹۹۱ به‌عنوان بیست و ششمین عضو شورای اروپا برگزیده شد.
- ↑ Kaliningrad
- ↑ Warsaw
- ↑ Sudety
- ↑ Baskids
- ↑ Carpathian Mountains
- ↑ Odra
- ↑ Oder
- ↑ Bug
- ↑ Rysy
- ↑ Vistula
- ↑ Gulf of Gdansk
- ↑ Warta
- ↑ Neisse
- ↑ Nida
- ↑ Bobr
- ↑ Mamry
- ↑ Sniardwy
- ↑ Lodz
- ↑ Krakow
- ↑ Wroclaw
- ↑ Poznan
- ↑ Gdansk
- ↑ Gdynia
- ↑ bituminous coal
- ↑ Upper Silesia
- ↑ Szczecin
- ↑ Katowice
- ↑ sejm
- ↑ slavs
- ↑ piast
- ↑ Mieszko I
- ↑ yagellon
- ↑ teutones
- ↑ Grand Duchy
- ↑ Lech Walesa