لیبرالیسم
لیبرالیسم (Liberalism)
(یا: آزادی‌خواهی؛ آزاداندیشی) خط‌مشی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که بر حقوق و آزادی‌های فردی و محدودسازی اختیارات دولت تأکید دارد. این نظریه هوادار حکومت مبتنی بر انتخاب مردم (مردم‌سالاری)، آزادی مطبوعات، آزادی بیان، آزادی عبادت، برچیده شدن امتیازات طبقاتی، استفاده از منابع دولتی برای حفظ رفاه فرد، و تجارت آزاد بین‌المللی است. در تاریخ انگلستان حزب لیبرال و در ایالات متحد امریکا حزب دموکرات طرفدار چنین نظریه‌ای بوده‌اند. لیبرالیسم برخاسته از واکنش دفاعی در برابر انزجار ناشی از جنگ‌های مذهبی اروپا در قرن ۱۶ بود. تامس هابز و جان لاک اصول اصلی آن را مطرح کردند و هردو معتقد بودند که قدرت فرمانروایان نهایتاً با اجماع و رضایت فرمانبران (مردم) مشروعیت می‌یابد و بیشتر یک قرارداد اجتماعی است تا یک حق الهی. در حیطۀ اقتصاد، لیبرال‌ها در قرن ۱۹ خواستار پایان دادن به دخالت دولت در فعالیت‌های اقتصادی جامعه بودند. آنان که از پیروان آدام اسمیت بودند، عقیده داشتند نظام‌های اقتصادی مبتنی بر بازار آزاد کارآمدترند و در مقایسه با نظام‌های نیمه‌دولتی ثروت بیشتری تولید می‌کنند. لیبرال‌ها در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ در واکنش به توزیع ناعادلانۀ ثروت و مشکلات اجتماعی دیگر، که ناشی از انقلاب صنعتی در اروپا و امریکای شمالی بود، از محدودسازی دخالت دولت در بازار و ایجاد خدمات اجتماعی با سرمایۀ دولت، همچون تحصیلات دولتی رایگان و بیمۀ خدمات درمانی، طرفداری کردند. در امریکا، برنامۀ راه و رسم نو، که فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور آن کشور، مجری آن بود، نمونه‌ای از لیبرالیسم نو در حوزۀ فعالیت‌های دولتی و نظارت‌های آن بر اقتصاد بود. پس از جنگ جهانی دوم برنامه‌های رفاهی اجتماعی در انگلستان، امریکا و کشورهای اسکاندیناوی توسعۀ بیشتری یافت. رکود اقتصادی در اواخر دهۀ ۱۹۷۰ منجر به اشاعۀ مجدد عقاید دیرین آزادی‌خواهانه و طرفدار بازار آزاد، به‌ویژه در میان محافظه‌کاران انگلستان و امریکا، شد. لیبرالیسم نو به اصلاحات اجتماعی، ازجمله کاهش نابرابری‌ها و افزایش حقوق اجتماعی پایبند است. در عین حال، تقریباً همۀ لیبرال‌های عصر جدید هم‌عقیده‌اند که هدف مشترکشان فراخ‌تر کردن دامنۀ فرصتی است که فرد در آن بتواند همۀ استعدادهای بالقوه‌اش را بالفعل کند.