مجلس موسسان

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
مجلس موسسان
نام فارسی مجلس مؤسّسان
نوع کاربری پارلمان
سال تاسیس ۱۳۰۴ش
علت تاسیس / تشکیل تهیۀ قانون اساسی و یا تغییر بعضی از اصول آن


مجلس مؤسّسان

مجمعی از نمایندگان ملت که از طریق انتخابات عمومی تشکیل می‌شود و مسئول تهیۀ قانون اساسی و یا تغییر بعضی از اصول آن است. نخستین مجلس مؤسسان در ایران در ۱۳۰۴ش به منظور تغییر اصول ۳۶ و ۳۷ و ۳۸ متمم قانون اساسی وقت تشکیل شد. این اصول که در ارتباط با سلطنت قاجاریه بود و سلطنت را برای همیشه در آن خاندان قرار می‌داد، با حکم مجلس مذکور عوض شد و سلطنت را در خاندان رضاخان سردار سپه موروثی گرداند. عامل اصلی شکل‌گیری این مجلس حزب تجدد بود که در انتخابات مجلس پنجم به‌کمک نظامیان اکثریت مجلس را به‌دست آورده بود. دومین مجلس مؤسسان در ۱۳۱۸ش برای هموارشدن موضوع ازدواج ولیعهد وقت، محمدرضا پهلوی، با فوزیه، خواهر ملک فاروق، پادشاه مصر، و تابعیت غیر ایرانی ولیعهد آینده بود که براساس آن مجلس مؤسسان تصویب کرد پادشاه می‌تواند تابعیت ایرانی‌الاصل بودن به اتباع بیگانه اعطا کند. مجلس مؤسسان بعدی در ۱۳۲۸ش برای تغییر اصولی از قانون اساسی به‌منظور تقویت سلطنت و تضعیف حقوق ملت تشکیل شد و توانست علاوه بر آن یک اصل در خصوص نحوۀ تجدیدنظر در قانون اساسی به آن ملحق کند. همچنین مقرر شد که در چندین اصل از قانون اساسی به‌وسیلۀ مجلس واحد، که مرکب از مجلس سنا و شورا بود، تجدید نظر شود. آخرین مجلس مؤسسان در ارتباط با اصلاح قانون اساسی رژیم سلطنت در شهریور ۱۳۴۸، مقارن جنبش‌های تاجگذاری، تشکیل شد و چون ولیعهد هنوز به سن قانونی سلطنت نرسیده بود و شاه از آن بیم داشت که بین مرگ او و سلطنت ولیعهد فاصله‌ای بیفتد، لذا به این فکر افتاده بود که با نیابت سلطنت مادر ولیعهد، فرح دیبا، این فاصله را پر کند. بدین ترتیب بار دیگر مجلس مؤسسان تشکیل شد و اصول ۳۸ و ۴۱ و ۴۲ متمم قانون اساسی تغییر یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تدوین قانون اساسی جدید، از اصطلاح مجلس خبرگان قانون اساسی به‌جای مجلس مؤسسان استفاده شد و اعضای اولین دورۀ آن در ۱۲ مرداد ۱۳۵۸ش با انتخابات عمومی برگزیده شد.