معاویه اول
معاویۀ اول (۲۰/۱۷پ‌ق ـ۶۰ق)
| معاویه اول | |
|---|---|
| زادروز |
۲۰/۱۷پ ق |
| درگذشت | ۶۰ق |
| محل زندگی | عربستان- شام |
| ملیت | عرب |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| گروه مقاله | دین اسلام |
| خویشاوندان سرشناس | یزید اول (پسر)- ابوسفیان (پدر) |
نخستین خلیفۀ اموی (۴۱ـ۶۰ق). همانند پدرش ابوسفیان در جنگ‌های بدر و اُحُد و خَندق به مصاف مسلمین آمد. اما در سال ۸ق و به‌هنگام فتح مکه مسلمان شد و از طُلَقا و مؤلفة قلوبهم به‌شمار آمد. پس از آن در جنگ حُنَیْن شرکت کرد و پس از مهاجرت به مدینه، از کاتبان پیغمبر (ص) شد. در سپاهی به فرماندهی برادرش یزید، در خلافت ابوبکر، به شام رفت (۱۲ق) و پس از مرگ برادر به فرمان عمر، خلیفۀ دوم، فرمانروای شام شد و عثمان هم تا ۳۵ق او را با اختیار تامّ در این جایگاه تثبیت نمود. امیرالمؤمنین علی (ع) هنگام رسیدن به خلافت، او را از فرمانروایی شام عزل کرد، اما معاویه به بهانۀ قصاص قاتلان عثمان از بیعت با خلیفه و کناره‌گیری از حکومت شام طفره رفت. پس از جنگ جَمَل وی با بهره برداری تبلیغاتی از این جنگ، صلاحیت علی (ع) را زیر سؤال برد و خواهان کناره‌گیری آن حضرت و واگذاری امر خلافت به شورای مسلمین و تحویل قاتلان عثمان شد. چون مکاتبات امیرالمؤمنین (ع) با او نتیجه نداد و معاویه در سرکشی خود اصرار ورزید، جنگ صفّین به وقوع پیوست. در اثنای جنگ دستورداد تا قرآن‌ها را به نیزه‌ها زدند که موجب توقف جنگ و تحمیل «حکمیت» به‌منظور «تعیین تکلیف امر رهبری مسلمین» شد. آخرین تلاش امیرالمؤمنین (ع) برای سرکوب معاویه ناکام ماند. از این پس تا هنگام شهادت امیرالمؤمنین (ع) معاویه با اعزام گروه‌های چند صد نفری یا چند هزار نفری به قلمرو آن حضرت و ایجاد رعب و وحشت موجب تزلزل خلافت او شد. مصر هم در این زمان به معاویه پیوست. با به خلافت رسیدن امام حسن مجتبی (ع)، معاویه نیز خود را «خلیفه» و امیرالمؤمنین خواند و پس از پنج ماه امام نهایتاً پیشنهاد صلح معاویه را پذیرفت. از آن پس معاویه بر کل عالم اسلام حاکم گردید. در مدت خلافت معاویه حوادث مهمی اتفاق افتاد، ازجمله چندین شورش خوارج در عراق و سرکوبی آن‌ها، جنگ‌های تابستانی هر ساله با امپراتوری روم ازجمله محاصرۀ قسطنطنیه توسط فرزندش یزید، تعیین یزید به ولایت‌عهدی و گرفتن بیعت از مردم برای او، تداوم فتوحات در شمال آفریقا، ماوراءالنهر و هند، قیام حجربن عدی و گروهی از شیعیان همراهش و شهادت وی. سرانجام معاویه پس از نزدیک به ۲۰ سال حکومت و تبدیل خلافت اسلامی به سلطنت موروثی در سن ۷۷ یا ۸۰ سالگی درگذشت. وی مردمی حیله‌گر و سیّاس و فریب‌کار بود و تعهدی نسبت به اسلام نداشت. در دوران حکومتش از کینه‌توزی نسبت به امام علی (ع) و خاندان او دریغ نورزید؛ تا آن‌جا که به فرمان او آن حضرت را بر بالای منابر لعن و تکفیر می‌نمودند و عرصه را بر شیعیان تنگ می‌کردند؛ این رسم تا زمان عمر بن عبدالعزیز (حک : ۹۹ـ۱۰۱ق) که این رسم را برانداخت، همچنان ادامه داشت.