مغالطه (منطق)

مُغالطه (منطق)(fallacy)

(یا: سفسطه) در منطق شکلی از استدلال غیرمنطقی، یا استدلالی که قواعد استدلال صحیح را نقض می‌کند. مغالطه یا در صورت است یا در معنی. مغالطۀ صوری قواعد منطق را نقض می‌کند اما مغالطه در معنی گرچه قواعد استدلال منطقی را نقض نمی‌کند اما با روش‌های دیگر و با استفاده از مشبّهات، باطل را حق و حق را باطل جلوه می‌دهد. از آن‌جا که مغالطه در معنی در مباحثات عادی، در سخنان سیاسی و در تبلیغات رواج بسیار دارد شایستۀ توجه بیشتر است. بعضی از این مغالطه‌ها با استفاده از ایهام در واژه‌ها صورت می‌گیرد و انسان ناآگاهانه از یک معنای واژه به معنای دیگر آن می‌لغزد. علت این لغزش به‌عقیدۀ ارسطو این است که واژه‌ها محدود و چیزها نامحدودند و یک واژه گاه بر چند چیز دلالت می‌کند. بعضی اقسام مغالطه در معنا عبارت‌اند از استنتاج بی‌ربط یا استدلال به سود چیزی غیر از مسئلۀ مورد بحث؛ توجیه استدلال نادرست به‌وسیله ادعای نادرستی استدلالی دیگر؛ استدلال شخص ‌ـ بنیاد یا کوشش برای از میدان به در کردن حریف، نه با روشن ساختن خطای استدلال او بلکه با توسل به ضعف‌های شخصی‌اش؛ استدلال با تکیه بر مرجعیت اشخاص مهمی که از عقیده‌ای دفاع می‌کنند؛ مصادره به مطلوب یا استدلالی که نتیجه، خود یکی از مقدمات برهان باشد و غیره.

 

---