مفهوم

اصطلاحی در علم اصول فقه. مفهوم در مقابل منطوق است. منطوق مدلولی است که مستقیماً از لفظ فهمیده می‌شود و مفهوم مدلولی است که در کلام نبوده، بلکه از کلام استنباط می‌شود؛ مثلاً جملۀ «اگر فردا باران نیاید به مسافرت خواهم رفت». مفهومش این‌ است که اگر فردا باران بیاید به مسافرت نخواهم رفت. مفهوم بردو قسم است: ۱. مفهوم موافق؛ ۲. مفهوم مخالف. به آنچه از منطوق استنباط می‌شود و از نظر نفی و اثبات موافق منطوق باشد «مفهوم موافق» گویند. خداوند می‌فرماید: به پدر و مادر افّ نگویید، مفهومش این است‌ که به‌ طریق اولی نباید به پدر و مادر دشنام داد. مفهومی که از حیث نفی و اثبات عکس منطوق باشد، مفهوم مخالف است. در قرآن آمده: اگر فاسقی خبری آورد درباره‌اش تحقیق کنید. مفهومش این است‌ که اگر عادل خبر آورد، تحقیق لازم نیست. اصولیان مفهوم موافق را حجّت می‌دانند؛ امّا در حجیّت مفهوم مخالف اختلاف نظر دارند.