مقالات شمس

کتابی به فارسی، مجموعه‌ای از گفتارهای پراکندۀ شمس تبریزی ( ـ۶۴۵ق) به هنگام اقامت در قونیه و در برخورد با اشخاص گوناگون. این سخنان در مناسبت‌های مختلف بر زبان شمس جاری شده و به دست شنوندگان به رشتۀ تحریر درآمده است. این اثر که از برجسته‌ترین نمونه‌های نثریِ آمیخته به ضرباهنگ و گاه سجع فارسی به‌شمار می‌رود، حاوی آگاهی‌هایی نادر در باب زندگی و روحیات و عقاید شمس، همراه با اطلاعاتی دربارۀ روابط شورانگیز او با مولوی است. از آن‌جا که این کتاب مأخذ مولوی در آثارش بوده است، اهمیت آن دوچندان می‌شود. رسم بود مریدانی که در محضر شیخ می‌نشستند، حرف‌های او را بر کاغذ می‌آوردند و نوشته‌های خود را به رؤیت شیخ می‌رساندند تا به اصطلاح نوشته از سواد به بیاض بینجامد. اما از آن‌جا که شمس چندان میل نوشتن نداشت، یا به این دلیل که ناگاه مریدان خود را وانهاد و ترک قونیه کرد، هرگز فرصت آن نشد که تقریرات او رنگ بیاض گیرد و همان‌طور نامرتب بر صحیفه‌ها ماند؛ گو این‌که پرداخت حاضر را می‌توان هم در سبک و بیان و هم در ساخت‌بندی جمله‌ها، نوعی مستقل از انواع ادبی تلقی کرد. نثر ناویراسته و به قاعدۀ کتابت درنیامدۀ مقالات شمس یکی از مهم‌ترین اسناد برجای مانده از زبان محاوره در دورۀ شمس نیز به‌شمار می‌رود. چاپ انتقادی مقالات شمس به تصحیح محمدعلی موحد به‌چاپ رسیده است.