مقامات
مَقامات
(جمع مقامه) مقامه به‌معنی مجلس و انجمن و نیز سخنانی است که ایستاده و سرپا ایراد می‌شود و از ریشه «قام، یقوم» گرفته شده است. در اصطلاح عبارت از قطعه‌ای ادبی است که با نثری مصنوع و مسجّع نوشته می‌شود و داستان یا حادثه‌ای را بیان می‌کند. مقامه در واقع نوعی داستان کوتاه است که در آن دو شخصیت اصلی وجود دارد. قهرمان داستان عموماً مردی لطیفه‌پرداز و نکته‌جوست که معمولاً دچار مشکل می‌شود و با چرب‌زبانی و شیرین‌سخنی خود را از مخمصه نجات می‌دهد، و دوم راوی این داستان است که به شرح ماجرا می‌پردازد. بنیانگذار مقامات و مقامه‌نویسی بدیع‌الزمان همدانی (متوفی ۳۹۸ق) است و کتاب او تحت عنوان مقامات بدیع‌الزمان همدانی از شاهکارهای نثر عربی است. قهرمان آن ابوالفتح اسکندری و راوی داستان عیسی بن هشام قمی نام دارند. این اثر از نظر شخصیت‌پردازی و صحنه‌آفرینی و بیان محاورات موجز و رسا و متناسبِ بین اشخاص قصه کم‌نظیر است. دومین مقامات مهم در زبان عربی کتاب مقامات حریری است. حریری (۴۴۶ـ۵۱۶ق) بزرگ‌ترین مقامه‌نویس بعد از بدیع‌الزمان همدانی مقامه‌نویسی را تکامل بخشید و به‌حدی رساند که دیگر کسی از آن حد فراتر نرفت و حتی به سطح او نرسید. در زبان فارسی معروف‌ترین و مهم‌ترین مقامات، کتاب مقامات حمیدی است. قاضی حمیدالدین بلخی (متوفی ۵۵۹ق) در شیوۀ نگارش و ترسیم چهارچوب داستان و طرح و توطئۀ حوادث و نیز لطیفه‌پردازی و نکته‌جویی یکسره از بدیع‌الزمان پیروی کرده ولی البته به سطح هنری او نرسیده است. درباره مقامات و مقامه‌نویسی کتاب بدیع‌الزمان همدانی و مقامات‌نویسی نوشته علی‌رضا ذکاوتی قراگوزلو (۱۳۶۳ش) اثری تحقیقی و خواندنی است. مقامات به‌معنی دیگری هم در زبان فارسی و عربی به‌کار می‌رود، و آن شرح احوال و نقل اقوال بزرگان، به‌ویژه عرفا و بزرگان صوفیه است که ازجملۀ معروف‌ترین آن‌ها مقامات ابوسعید ابی‌الخیر و مقامات اوحدالدین کرمانی است.