مقبوله عمر بن حنظله
مَقبولۀ عُمَر بن حَنظَله
حدیثی که از عمر بن حنظله از اصحاب امام صادق (ع) نقل شده است. مقبوله حدیث یا خبر واحدی است که علما مضمون آن را قبول کرده و طبق آن عمل می‌کنند، حتی اگر حدیثی ضعیف باشد. عمر بن حنظله از امام ششم می‌پرسد که آیا برای مسلمانان مجاز است که در مورد مسائل مربوط به قرض و ارث نزد حکام دنیوی رفع دعوا کنند. امام آن‌ها را از این کار نهی می‌کند و سپس آنان را ارشاد می‌نماید که در مسائل حرام و حلال به راویان حدیث و کسانی که متمسک به راهنمایی ائمه هستند گردن نهند. پرسنده می‌پرسد که اگر اینان بر مبنای احادیث مختلف منسوب به امام، احکام متفاوت بدهند چه باید کرد؟ امام پاسخ می‌دهد که باید عقیدۀ عادل‌ترین، عالم‌ترین و باتقواترین آن‌ها رجحان داده شود. این حدیث معمولاً برای توجیه صلاحیت و اعتبار مجتهدان یا علما در رتق و فتق امور مسلمین در غیبت ائمه (ع) و توسّعاً نیابت کلی آنان از امامان (ع) یاد می‌شود. در گذشته محدثان برای اثبات مقبولیت احادیثی که راویان آن‌ها عادل‌ترین افراد بودند (الأخذ بقول الاعدل) به این حدیث استناد می‌کردند. فقها هم معمولاً آن را در کتب فقهی در باب قضاء می‌آوردند و معتقد بودند که امر قضاوت باید به عهده فقها باشد و کمتر آن را مربوط به امر حکومت می‌دانستند. نخستین‌بار امام خمینی (ره) به وضوح به این حدیث به‌عنوان دلیلی بر اثبات ولایت فقیه و حکومت فقها استناد کرد. در دورۀ مشروطیت میرزای نائینی از آن به عنوان ترجیحی که شیعه برای عقیدۀ اکثریت و نفی استبداد فردی و لذا برای دموکراسی قائل است، در برابر اخباری‌ها که «بدعت بودن تأویل به اکثریت» را مطرح می‌کردند، استفاده کرده است. نیز← ولایت_فقیه