ممسنی، طایفه
مَمَسَنی، طایفۀ
گروهی از طوایف لر، ساکن ناحیۀ ممسنی در استان فارس. مرکب از چهار طایفۀ بزرگ به نام‌های بکش، جاوید، دشمن زیاری و رستم، مشتمل بر ۳۷۶۵ خانوار چادرنشین. هریک از طوایف به چندین تیره تقسیم شده و هرکدام در ناحیه‌ای از خاک ممسنی سکونت دارند. نواحی جاویدی و دشمن زیاری، سردسیر است و نواحی بکش و رستم مرکب از قسمت‌های سردسیری و گرمسیری است. لرهای ممسنی از دورۀ صفویه به این ناحیه مهاجرت کرده‌اند. ممسنی تا پیش از این مسکن طوایف شول بود و از این‌رو شولستان نام داشت. نام این مردم به‌صورت مماسنی برای نخستین‌بار در کتاب تاریخ گزیده به میان آمده است. به نوشتۀ مستوفی، اینان به همراه ده‌ها طایفۀ دیگر (احتمالاً در اواخر قرن ۶ یا اوایل قرن ۷ق) از جبل‌السماق شام به لرستان آمده و به اتابک لرستان هزارسف بن ابوطاهر پیوستند. نام ممسنی‌ها در حوادث ۹۵۵ق به میان آمده است. مقیم‌بیگ یوزباشی ممسنی در جنگ قزلباشان با سید فرج‌الله مشعشعی حاکم خوزستان کشته شد (۱۱۰۹ق). گروهی از ممسنی‌ها در ۱۱۳۸ـ۱۱۳۹ق، از یاران سید احمدخان صفوی بودند. بعضی از اینان در اوایل کار کریم‌خان به او پیوستند. ممسنی‌ها در ۱۲۰۰ق در حمایت از علیقلی‌خان کازرونی به مخالفت با جعفرخان زند برخاسته و در بعضی جنگ‌ها بر قوای او پیروز شدند. جمعی از اینان در ۱۲۱۲ق به محمدخان زند پیوستند اما پس از پیروزی‌های قوای فتحعلی‌شاه بر محمدخان زند، از او فاصله گرفتند. ولی خان ممسنی در اوایل سلطنت محمدشاه قاجار بیش از ۱۰هزار نفر از ممسنی‌ها و دیگر ایلات لر گرد آورد و به راهزنی مشغول شد. منوچهر خان معتمدالدوله در ۱۲۵۱ق بر ولی‌خان چیره شد و بسیاری از یاران او را یا کشت یا کور کرد یا دست و پا برید. ممسنی‌ها در اوایل دولت رضاخان به‌سبب اختلافات ملکی با معین‌التجار بوشهری، مدعی تملک بخش بزرگی از اراضی ممسنی‌ها و به دلیل حمایت رضاخان از مدعیات او، به جنگ و شورش با دولت برخاستند. این جنگ‌ها تا ۱۳۰۹ـ۱۳۱۰ش ادامه یافت. امامقلی‌خان رستم، سرکردۀ شورشیان ممسنی در این سال‌ها تسلیم شد و در ۱۳۱۳ به اتهام واهی توطئه علیه دولت به همراه تعدادی دیگر از خوانین ممسنی و بویراحمدی اعدام شد. ممسنی‌ها در نهضت جنوب و مبارزه با جنبش‌های ترقی‌خواهانه ایران شرکت داشتند (۱۳۲۵ـ۱۳۳۶ش). حسینقلی‌خان رستم یکی از سرکردگان مخالفت با اصلاحات ارضی در ۱۳۴۱ـ۱۳۴۲ش، به همراه بعضی دیگر از خوانین ممسنی و بویراحمدی در ۱۳۴۲ش اعدام شد.