منغیتیه
مَنْغیتیّه (قرون ۱۲ و ۱۳ق)
(یا: مَنْغَیتیون) سلسله‌ای از خان‌های بخارا. امرای این سلسله از زمان ابوالفیضخان از ملوک جانیه، معاصر نادرشاه افشار، به قدرت رسیدند. مَنْغیت، نام قبیله‌ای از قبایل مغول بود که نخستین بار در تاریخ رشیدی به آن اشاره شده است. مَنْغَیتیّه منسوب به حکیم اَتالیق (لقبی معادل اتابیگ) ابن خدایار، هستند که ابوالفیضخان برای پرداختن به عیاشی، ادارۀ امور مملکت را به او سپرده بود. نادرشاه افشار در ۱۱۵۳ق، در بازگشت از فتوحات هندوستان، در ترکستان (بخارا) اُتراق کرد و حکیم اَتالیق، حاکم خوارزم، ابوالفیضخان، حاکم بخارا، را وادار به استقبال و اطاعت از نادر کرد و نادر، حاکم مغلوب بخارا را وادار ساخت تا ۲۰هزار نفر از ترکمانان و ازبکان را در التزام رکاب او درآورد. ابوالفیضخان، را محمد رحیم بیگ کشت و خود به‌جای او نشست. پس از مرگ او (۱۱۶۲ق)، دانیال بن اتالیق به امارت نشست. دانیال اگرچه ابوالغازی‌خان، نوادۀ دختری ابوالفیضخان، را به سلطنت برداشت، سلطنت او فقط در ظاهر بود و پس از دانیال، پسر او، شاه مراد ملقب به «میرمعصوم غازی»، در ۱۱۹۹ق به سلطنت رسید و از آن پس، حکومت و سلطنت به مَنْغَیتیه انتقال یافت. امیرمعصوم اگرچه به اطراف و ازجمله مرو، دست‌اندازی کرد، تیمورشاه دُرّانی نیز از در اطاعت درآمد، و با وجود این فتوحات خود را هم حفظ کرد. معروف‌ترین امرای منغیتیه عبارت‌اند از حیدر بن امیرمعصوم (۱۲۱۵ـ۱۲۴۲ق) که به‌نظر بسیاری، خاندان اشترخانی را که بر بخارا حکم می‌راندند و از سادات بودند، برانداخت و خود به حکومت بخارا رسید. نصرالله بهادر‌خان (۱۲۴۲ـ۱۲۷۷ق)، امیر مظفرالدین (۱۲۷۷ـ۱۳۰۳ق) پسر نصرالله. در زمان امیرمظفر، دست‌اندازی‌های روس‌ها به آسیای مرکزی آغاز شد و بخارا و سمرقند و خوقند تحت تسلط روس‌ها درآمد و امیر بخارا متحد و در حقیقت دست‌نشاندۀ روسیه شد. در دورۀ فتحعلی‌‌شاه قاجار، حکمران بخارا با ۱۰۰۰ خانوار از اهالی مرو به ایران پناهنده شد و برادرش امیرحیدر به‌دنبال وی به مرو آمد و بند مرو را ویران کرد. در زمان محمدشاه قاجار، امیر بخارا، خان خوارزم و والی ستیان پیاپی تحفه و هدیه به دربار ایران می‌فرستادند. در دورۀ ناصرالدین‌‌شاه امیرنصرالله، در بازگشت از عثمانی، در تهران به خدمت امیرکبیر رسید (۱۲۶۸ق). آخرین امیر این سلسله، میرعالم، در سن‌پترزبورگ تحصیل کرد و در ۱۳۲۸ق به حکومت رسید. ولی انقلاب اکتبر او را به افغانستان راند. میرعالم تا آخر عمر در کابل ماند.