موج
موج (wave)
در اقیانوس، پشته یا برآمدگی تشکیل شده از آب، براثر وزش باد یا عوامل دیگر. قدرت موج را شدت باد و مسافت وزش آن در دریای آزاد تعیین می‌کند. امواج مهم‌ترین عوامل فرسایش ساحلی[۱] و نهشت ساحلی[۲]اند. آن‌ها با روفتن یا انباشتن سواحل، و تشکیل زبانه[۳] و باریکه[۴] و ساییدن صخره‌ها با کنش هیدرولیکی و براثر ماسه‌ها و ریگ‌هایی که با خود حمل می‌کنند، موجب فرسایش و نهشت‌اند. تسونامی[۵] پس از وقوع زمین‌لرزه در زیر آب روی می‌دهد. هنگامی که موج به ساحل می‌رسد، براثر اصطکاک با بستر دریا، ناگزیر دَرهم می‌شکند. با دَرهم شکستن موج درساحل، آب و رسوبات به‌صورت کفموج[۶] از ساحل بالا می‌روند. سپس آب به‌صورت واشویه[۷] به دریا باز می‌گردد. موج سازنده[۸] سبب رسوب مواد در ساحل می‌شود، زیرا کفموج آن از واشویه‌اش قوی‌تر است. این قبیل امواج معمولاً پست‌اند و ستیغ‌های آن‌ها به‌تدریج فرومی‌ریزند. واشویۀ موج ویرانگر[۹] از کفموج آن قوی‌تر است و بنابراین ساحل را می‌شوید و مواد آن را با خود به دریا می‌برد. امواج ویرانگر معمولاً بلندند و ستیغ‌های آن‌ها به‌سرعت فرومی‌ریزند و هنگام فروریختن هوا را در خود حبس می‌کنند. اگر امواج تحت زاویه به ساحل برخورد کنند، مواد ساحلی به‌تدریج در طول ساحل جابه‌جا می‌شوند (رانۀ ساحلی[۱۰]) و در نتیجه در بعضی از نواحی انباشت و در بعضی نواحی فرسایش روی می‌دهد. به نظر می‌رسد ناپایداری جَوی ناشی از اثر گلخانه‌ای[۱۱] و گرم‌شدن کرۀ زمین، شدت طوفان‌های اقیانوس اطلس و ارتفاع امواج اقیانوس را افزایش داده است. در اقیانوس اطلس جنوبی امواج کوتاه‌تر شده‌اند و ارتفاع آن‌ها، در مقایسه با دهۀ۱۹۸۰، حدود نیم متر کاهش یافته است. در شمال شرقی اقیانوس اطلس، طی ۴۰ سال گذشته ارتفاع امواج دو برابر شده است. از آن‌جا که ارتفاع امواج بر منابع غذای دریایی تأثیر می‌گذارد، ممکن است بر ذخایر ماهی هم مؤثر باشد. افزایش ارتفاع امواج برای کشتیرانی و سکوهای حفاری نفت و گاز در اقیانوس اطلس شمالی مضر است و برای جلوگیری از صدمه‌دیدن این تجهیزات و تأسیسات، باید آن‌ها را محکم‌تر ساخت. امواج غیرمنتظره یا گذرا در شرایط آب‌وهوایی خاص و در اوقات معین سال تشکیل می‌شوند و مسافت‌های طولانی را در اقیانوس‌های اطلس، هند و آرام می‌پیمایند. این امواج را سبب ناپدید‌شدن ناگهانی بسیاری از کشتی‌ها، بدون اعلام وضعیت اضطراری و درخواست کمک، می‌دانند. امواج غیرمنتظره هنگام رسیدن به آب‌های کم‌عمق فلات قاره با عمق ۱۸۰ متر، به‌ویژه هنگام برخورد با جریان‌های دریایی، مانند جریان آگولاس[۱۲] در افریقای جنوبی و گلف استریم[۱۳] در اقیانوس اطلس شمالی، به‌شدت خطرناک‌اند. ارتفاع این امواج گاه به ۳۴ متر می‌رسد.