موسیقی در رادیو، تاریخچه

موسیقی در رادیو، تاریخچۀ
در ۱۳۱۹ش که مرکز پخش فرستندۀ ایران در تهران گشایش یافت و رادیو به‌کار افتاد، چند کمیسیون کارهای فنی این دستگاه را اداره می‌کردند که از آن جمله «کمیسیون موسیقی»، زیر نظر ادارۀ موسیقی کشور، بود. این کمیسیون در آغاز کار، برای تهیۀ برنامه‌های موسیقی ایرانی از موسیقی‌دان‌های مشهور دعوت می‌کرد و تعدادی خوانندۀ مرد و زن را برای اجرای برنامه‌های موسیقی رادیو برمی‌گزید. هر خواننده برنامۀ یک شب از هفته را اجرا می‌کرد و در هر شب، دو سه بخش از موسیقی ایرانی توسط یک یا دو ارکستر اجرا می‌‌شد. ابوالحسن صبا سِمت ریاست ارکستر را داشت و بخشی از آهنگ‌ها را او، و قسمت دیگر را موسی معروفی تهیه می‌کرد. برنامۀ موسیقی ایرانی شامل یک پیش‌درآمد، آواز و رینگ بود و به اصطلاح زنده اجرا می‌شد. قسمت موسیقی اروپایی را ارکستری مرکب از نوازندگان چکسلواکی که سِمت استادی در هنرستان عالی موسیقی داشتند، با چند تن از استادان ایرانی آن هنرستان به‌طور زنده اجرا می‌کردند و آخرین برنامه موسیقی رقص بود که با صفحات رقص اجرا می‌شد. برنامۀ رادیو فقط شب‌ها موسیقی داشت. بخش تک‌نوازی با پیانوی مشیر همایون شهردار و تار علی اکبر شهنازی اجرا می‌شد. ادارۀ موسیقی کشور که مؤسسۀ صلاحیتداری بود، برنامۀ موسیقی را تنظیم می‌کرد و برای اجرا به ادارۀ کل انتشارات و رادیو می‌فرستاد. محل اجرا در ایستگاه بی‌سیم بود که همۀ اجراکنندگان به آن‌جا می‌رفتند و در کنار آن قسمت پخش زیر نظر مهندسان وزارت پست و تلگراف بود. به این ترتیب، سه دستگاه دولتی یعنی ادارۀ کل انتشارات، پست و تلگراف، و موسیقی کشور این کار را به‌عهده داشتند. با توسعۀ ادارۀ کل انتشارات، موسیقی رادیو از ادارۀ موسیقی کشور مجزا شد و زیر نظر آن اداره قرار گرفت که نتیجۀ آن هرج و مرج موسیقی رادیو بود و برای اضافه‌کردن برنامه‌ها، بخش‌های تک‌نوازی و نوازندگان آماتور که بدون دستمزد به‌دنبال کسب شهرت بودند، پدید آمد. با آغاز جنگ جهانی دوم و خاتمه‌یافتن قرارداد استادان چک، ارکستر کلاسیک نیز منحل شد. مدتی موسیقی رادیو زیر نظر انجمن موسیقی ملی بود که بار دیگر سامان گرفت، ولی دوباره زیر نظر ادارۀ تبلیغات درآمد و با نارضایتی شنوندگان مواجه شد. با انتخاب نصرت‌الله معینیان به ‌سِمت ریاست ادارۀ کل انتشارات و رادیو، برنامه‌ها به‌صورت جدی و با وضع آبرومندی اجرا می‌شد. ضبط همۀ برنامه‌ها در نوار و فرصت بررسی دقیق آن‌ها سبب شد ارائۀ برنامه خالی از عیب و نقص باشد. رادیو دارای چهار ارکستر از شمارۀ یک تا چهار بود که ارکستر شمارۀ یک در هفته یک برنامه و بقیه دو برنامه داشتند. ارکستری هم به نام «ارکستر سازهای ایرانی»، هفته‌ای یک‌بار موسیقی ایرانی را با سازهای ملی و تا حد امکان به‌صورت اصیل و قدیمی اجرا می‌کرد. ارکستر دیگری هم با سبک و شیوۀ خاص خود می‌کوشید نغمه‌های اصیل ملی را توأم با اشعار اجرا، و در ضمن از نوازندگان تک‌نواز در بخش ساز و آواز و بخش‌های تک‌نوازی استفاده کند. در برنامۀ سال‌های اخیر به‌ویژه روی اشعار دقت بیشتری می‌شد که دارای مضمون‌های نو و موضوعات مفید به حال اجتماع باشد.