نخشب، محمد (تهران ۱۳۰۲ـ نیویورک ۱۳۵۵ش)

محمد نخشب;
زادروز	تهران ۱۳۰۲ش;
درگذشت	نیویورک ۱۳۵۵ش
ملیت	ایرانی
تحصیلات و محل تحصیل	حقوق قضایی در دانشکده حقوق دانشگاه تهران، کارشناسی ارشد در رشته علوم اداری از دانشگاه تهران، دکتری علوم اداری و روابط عمومی دکتری و دکتری حقوق بین الملل از دانشگاه نیویورک
شغل و تخصص اصلی	مبارز سیاسی
شغل و تخصص های دیگر	نظریه پرداز
آثار	نزاع کلیسا با ماتریالیسم از نظر دیالکتیک؛ آیا امیدی هست؟
گروه مقاله	جامعه شناسی، علوم سیاسی

نَخْشَب، محمّد (تهران ۱۳۰۲ـ نیویورک ۱۳۵۵ش)

از بنـــیادگذاران نهضت خداپرستان سوسیالیست ایران. محمد مکانیک، که نام نخشب را برای خود برگزید، در سال‌های ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۴ش در دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران حقوق قضایی خواند. همراه با جمعی از جوانان که عمدتاً از دانشجویان و دانش‌آموزان بودند محفلی نیمه‌مخفی به نام نهضت آزادی مردم ایران به‌وجود آورد که بیشتر نهضت خداپرستان سوسیالیست خوانده می‌شد و به دلیل گرایش بسیاری از گروه‌ها و جریان‌های روشنفکری دینی ایران به این نهضت، تأثیری ماندگار در تاریخ روشنفکری دینی در ایران معاصر به‌جای گذاشت. نخشب پس از چندی به اتفاق برخی دیگر از اعضای نهضت که به مبارزه سیاسی و حزبی معتقد بودند، جمعیت خداپرستان سوسیالیست را به‌وجود آورد که از آن می‌توان در مقام نخستین تشکل یا حزب سیاسی مذهبی با گرایش‌های سوسیالیستی و رادیکال یاد کرد. نخشب با شکل‌گیری نهضت ملی نفت به رهبری دکتر مصدق، فعالانه به حمایت از نهضت ملی برخاست. با پیوستن جمعیت خداپرستان سوسیالیست به حزب ایران در ۱۳۲۹، محمد نخشب به عضویت شورای مرکزی این حزب درآمد. اختلافات فکری و ایدئولوژیک نخشب و دیگر خداپرستان سوسیالیست با رهبری حزب، به اخراج نخشب و استعفای یاران او از حزب ایران و تشکیل «جمعیت آزادی مردم ایران» (جاما) توسط آنان انجامید. نخشب، پس از کودتای ۲۸ مرداد، جمعیت آزادی مردم ایران را به حزب مردم ایران تبدیل کرد. او در سال‌های ۳۲ و ۳۳ مدتی به زندان افتاد. نخشب در «نهضت مقاومت ملی» نقش مؤثری داشت و حزب مردم ایران به رهبری او از احزاب اصلی تشکیل‌دهندۀ نهضت مقاومت بود. محمد نخشب در ۱۳۳۴ به ادامۀ تحصیل در رشتۀ علوم اداری پرداخت و با اخذ دانشنامۀ فوق‌لیسانس از دانشگاه تهران در ۱۳۳۷ به‌عنوان فارغ‌التحصیل ممتاز با بورس سازمان برنامه و بودجه و هماهنگی سازمان ملل متحد راهی امریکا شد. وی ضمن کار در سازمان ملل، از سال ۱۳۳۸ به تحصیل در رشته علوم اداری و روابط عمومی پرداخت و علاوه بر اخذ دانشنامۀ دکتری این رشته، در رشتۀ حقوق بین‌الملل نیز از دانشگاه نیویورک دانشنامۀ دکتری گرفت. نخشب در تشکیل و رهبری سازمان دانشجویان ایرانی مقیم امریکا و جبهۀ ملی ایران در امریکا نقش فعالی داشت. وی نمایندۀ جبهۀ ملی در کنفدراسیون دانشجویان ایرانی بود و در شهریور ۱۳۳۹ رهبری تظاهرات دانشجویان را که در برابر سازمان ملل علیه شاه صورت گرفت، به‌عهده داشت. نخشب فصلنامۀ اندیشۀ جبهه را که از سوی جبهۀ ملی در امریکا منتشر می‌شد، اداره می‌کرد. این نشریه پس از چندی ارگان تئوریک هر دو شاخۀ جبهۀ ملی ایران در اروپا و امریکا شد. در اواسط دهۀ ۱۳۴۰ش، از کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در اروپا و امریکا کناره گرفت و به تشکیل انجمن اسلامی دانشجویان در امریکا پرداخت و به تأسیس نهضت آزادی ایران در خارج از کشور کمک کرد و در نشریۀ مجاهد، ارگان نهضت مقاله می‌نوشت. او در ۱۸ شهریور ۱۳۵۵ در نیویورک درگذشت. از نخشب علاوه بر مقالات متعدد در نشریات داخل و خارج از کشور، این کتاب‌ها انتشار یافته است: انسان مادی (بشر مادی)؛ کلید مبارزات سیاسی (فرهنگ واژه‌های اجتماعی)؛ حزب چیست؛ ایران در آستانه یک انقلاب اجتماعی؛ سوسیالیسم و اخلاق؛ بشر اجتماعی؛ نزاع کلیسا با ماتریالیسم از نظر دیالکتیک؛ آیا امیدی هست؟ اولین کنگرۀ حزب مردم ایران؛ و چند نظریه از طرز فکر خداپرستی.