نفایس الفنون فی عرایس العیون
نَفائِسُ‌الفنونِ فی عَرائِس‌ِالعُیون
نوشتۀ شمس‌الدین محمد بن محمود آملی، دانشنامه‌ای به فارسی در علوم و فنون. این کتاب که میان سال‌های ۷۳۶ـ۷۴۲ق نوشته شده در یک مقدمه و دو قسم تدوین یافته است: قسم اول در علوم اواخر (فلسفی) در ۷۵ علم و پنج مقاله (حکمت عملی، حکمت نظری، اصول ریاضی، فروع طبیعی، فروع ریاضی) و قسم دوم در علوم اوایل (اسلامی) در ۸۵ علم و چهار مقاله (ادبیات، شرعیات، تصوف، علوم محاوره). کتاب به ابواسحاق اینجو تقدیم شده است. این کتاب برای تدریس طلاب مدرسۀ سلطانیه نوشته شده و بارها به‌چاپ رسیده است (تهران، ۱۳۰۷ـ۱۳۰۹ق). کهنترین نسخۀ بازماندۀ این کتاب ظاهراً در 809ق تحریر شده است. نخستین بار کتاب در 1309ق در تهران، توسط ملاباقر خوانساری به صورت چاپ سنگی منتشر و باز در 131۶ق به همان شیوه در تهران چاپ شد. چاپ سربی آن در 1377- 1379ق و به تصحیح ابوالحسن شعرانی منتشر گردید (تهران). در 13۵2ش بهروز ثروتیان، فرهنگ اصطلاحات و تعریفات آن را نوشت (دانشگاه تبریز). بخش «تعبیر رؤیا»ی این کتاب تحت عنوان تعبیر خواب جداگانه چاپ سنگی شد (تهران، 1320ق). آملی نفائس را برای ابواسحاق اینجو (721- 7۵8ق) خلاصه کرده و آقابزرگ در الذریعه به نسخهای از آن زیر عنوان مختصر نفائسالفنون موجود در کتابخانۀ آستان قدس اشاره کرده است. نیز آقابزرگ زیر عنوان الفلاحة تألیف سیدمحمدهاشم خوانساری، نوشته که آن خلاصهای از نفائسالفنون و ازهارالجنان است. این کتاب مدتها از کتب درسی در حوزههای علمیه بود.
مؤلف در کتاب تمایلات شیعی خود را بیان داشته و در مبحث امامت به اختلاف میان شیعه و سنی دربارۀ خلافت خلفای سه گانه و اهل بیت (ع) میپردازد. آملی در قسمت تاریخ، وقایع را تا مرگ سلطان ابوسعید (73۶ق) نوشته است. نثر کتاب، نثر علمی سدههای هفتم و هشتم هجری است و به شیوۀ نوشتههای دانشمندانی چون خواجه نصیرالدین طوسی و قطبالدین شیرازی است.