نوشیجان تپه، محوطه باستانی
نوشیجان تپّه، محوّطۀ باستانی
در ۶۰کیلومتری جنوب همدان و در ۲۰کیلومتری غرب شهرستان ملایر واقع است. کاوش‌های باستان‌شناختی در آن را دیوید استروناخ، جان کرتیس و علی‌اکبر سرفراز در ۱۹۶۷ آغاز کردند. از طبقۀ سوم نوشیجان تپه آثار معماری یافته‌اند که استروناخ آن را با قدمت حدود ۷۲۳پ‌م مادی معرفی می‌کند و در مجموعه مثلث مادی قرار می‌دهد .مجموعه معماری نوشیجان تپه آتشکده‌ای است با پلان و طرح صلیبی شکل که پیرامون آن تالاری ستون‌دار، آتشکده‌ای دیگر و اتاق‌ها و انباری‌هایی ساخته‌اند و محاط بر آن‌ها حصاری بلند کشیده‌اند؛ همچنین در دل صخره تونلی ناتمام حفر شده است که کاربرد آن آشکار نیست. آتشکدۀ بزرگ خشتی نوشیجان تپه را که آتشدانی سنگی دارد آگاهانه و به‌عمد با لاشۀ سنگ و پاره‌خشت انباشته و پر کرده بودند؛ سبب این کار هنوز آشکار نیست؛ اما سرفراز آن را با حوادث جنگ‌های کوروش کبیر با ایشتوویگو آخرین شاه سلسلۀ ماد مرتبط می‌داند. با این حال تحقیقات اخیر، مجموعۀ نوشیجان تپه را اثری هخامنشی معرفی می‌کند.