نیروانا

نیرْوانا (Nirvana)

(به زبان سانسکریت، یعنی «فنا») در فلسفۀ دینی هند، نوعی حالت متعالیِ رها از رنج و فارغ‌ از هستیِ‌ محسوسِ فردی، هدف غایی دینی‌ای که هویتش بیشتر اوقات با آیین بودا شناخته می‌شود. این واژه مشتق از فعلی است به‌معنی «سرد‌شدن» یا «خاموش‌کردن»، مانند خاموش‌کردن شمع. معنی نهفته در این واژه آن است که شعله‌های هوس، نفرت، آز و نادانی فقط در حالت نیروانا خاموش می‌شوند. با رسیدن به نیروانا، چرخۀ بی‌پایان تناسخ بازمی‌ایستد. در حوزۀ پژوهش‌های غربی، مجادله‌های فراوانی در خصوص ماهیت آن جریان داشته است؛ عده‌ای از دانش‌پژوهان عقیده دارند که نیروانا متضمن فنای کامل است و عده‌ای دیگر آن را سعادت ابدی تعبیر می‌کنند. این هر دو عقیده مسئله‌آفرین‌اند، زیرا نیروانا اصولاً وصف‌ناشدنی است و فقط به‌نحو مستقیم و شهودی می‌توان آن را شناخت. بوداییانِ مهایانا در آسیای شرقی نیروانا را نه به‌منزلۀ هدفی بیرونی بلکه مربوط به عمق وجود شخص تعبیر می‌کنند، که فقط نیاز به شناخته‌شدن دارد. آنان از نیروانا با تعبیرهایی چون بودائیست، چنان‌شدگی، و تهی‌گشتگی سخن می‌گویند.

 

---