نیریزی، ابوالعباس فضل بن حاتم ( ـ ح ۳۱۰ق)

نِیْریزی، ابوالعباس فضل بن حاتَم ( ـ ح ۳۱۰ق)
ریاضی‌دان و منجم ایرانی. در نیریز فارس به‌دنیا آمد و در نیمۀ دوم قرن ۳ و اوایل قرن ۴ق منجم دربار معتضد، خلیفۀ عباسی، بود. وی برخی از آثارش را به نام معتضد یا وزیران او نوشته است، ازجمله رساله‌ای در زمینۀ آثار علوی (جوّی) با عنوان رسالة‌ فی احداث الجوّ. شرح او بر کتاب اصول اقلیدس، براساس ترجمۀ حجاج بن یوسف از نظر تاریخ ریاضیات اسلامی و یونانی اهمیت فراوان دارد و به لاتینی نیز ترجمه شده است. نیریزی همچنین شرحی بر کتاب مجسطی بطلیموس نوشت که برخی به‌سبب اهمیت آن، او را «شارح مجسطی» خوانده‌اند. رسالۀ او دربارۀ اسطرلاب بسیار استادانه و از بهترین کتاب‌های مسلمانان در این زمینه است. ابن ندیم و قفطی دو زیج، یکی زیج کبیر و دیگری زیج صغیر، را در شمار تألیفات نیریزی آورده‌اند که نسخه‌ای از آن‌ها در دست نیست. از دیگر آثار اوست: رساله‌های مقالة فی حوادث القرانات؛ فصل فی تخلیط‌الساعات...؛ رسالة فی سمت‌القبله؛ شرح کتاب ظاهرات‌الفلک اقلیدس.