هارون الرشید
هارونُ‌الرَّشید (ری ۱۴۹ـ خراسان ۱۹۳ق)
(هارون بن مهدی ملقب به اَلرّشید) پنجمین و مشهورترین خلیفۀ عباسی (حک: ۱۷۰ـ۱۹۳ق). فرزند مهدی بود و با فرمان پدر به جنگ با رومیان رفت و تا دروازه‌های قسطنطنیه پیش‌روی کرد. وی پس از مرگ برادرش، هادی، به خلافت رسید. در خلافت هارون، یحیی بن عبدالله بن حسن که در مخالفت خلیفه به سرزمین دیلم درآمده بود، امان داده شد، ولی هارون او را به زندان انداخت. به‌رغم قدرت و عظمت ظاهری خلافت هارون، شورش‌های وسیعی در ایالت‌های سند، شام، جزیره، افریقیه (تونس)، یمن و ارمنستان به وقوع پیوست که با نیروی نظامی یا تدبیر فرماندهان خلیفه، آن مناطق آرام گشت. وی امام موسی کاظم (ع) را توقیف کرد و پس از چند سال حبس ایشان را به شهادت رساند. در خلافت هارون، نخستین‌بار در قلمرو خلافت تجزیه پدید آمد و اِدْریس بن عبدالله نخستین حکومت علویان را در مراکش برپا کرد. ابراهیم بن اَغْلَب نیز به فرمان هارون فرمانروای افریقیه شد و حکومت آن منطقه در میان خاندانش تداوم یافت. هارون در ۱۷۵ق فرزندش، محمد امین، را ولایتعهد کرد و در ۱۸۳ق برای فرزند دیگرش، عبدالله مأمون، به ولایتعهدی امین بیعت گرفت و به سال ۱۸۹ق، قاسم، فرزند سوم خود، را به‌عنوان ولیعهد مأمون معرفی کرد. دوران خلافت هارون همراه شکوفایی در رونق قلمرو عباسیان بود. افسانه‌های هزارو‌یک‌شب یادآور عصر هارون است. وی در ۲۳ سال خلافت خود، یک سال به حج و سال دیگر به جنگ می‌رفت. هارون نخستین خلیفۀ عباسی است که چوگان بازی کرد. یحیی و جعفر بَرْمکی، از برامکه‌ای که تبار بزرگان ایران باستان داشتند، در زمان هارون بر همۀ دستگاه خلافت مسلط بودند، لذا هارون از آن‌ها سخت بیمناک شد و سرانجام در یک شب همۀ آنان را گرفت و کشت یا به زندان انداخت. هارون در ۱۹۲ق برای سرکوبی شورش خراسان رهسپار آن دیار شد و به طوس آمد و در روستای سَناباد منزل کرد ولی سخت بیمار شد و درگذشت و همان‌جا مدفون شد.