هتل و هتل داری در ایران
هتل و هتل‌داری در ایران
هتل یا مهمانخانه. واحدی که به قصد انتفاع برای اقامت و پذیرایی از مسافران و گردشگران براساس ضوابط رسمی معماری و استانداردهای فنی کیفیت خدمات گردشگری تأسیس می‌شود. هتل‌ها در ایران براساس تسهیلات و امکانات و نیروی انسانی از یک تا پنج ستاره درجه‌بندی می‌شوند.
هتل آپارتمان. واحدی اقامتی که از تعدادی آپارتمان مستقل یک یا دو اتاق خوابه برای اجاره به مهمان تشکیل می‌شود. یک واحد آپارتمان علاوه بر اتاق خواب، دارای سالن نشیمن، آشپزخانه با لوازم و ظروف آشپزی، سرویس حمام و دستشویی مستقل است. هتل آپارتمان‌ها جزو گروه خود پذیرایی بوده و مهمانان از خودشان پذیرایی می‌نمایند. در صورت هماهنگی با مدیریت امکان پذیرایی از مهمانان با اخذ وجه وجود دارد. درجه‌بندی هتل آپارتمان‌ها براساس ستاره است و برمبنای کیفیت کلی آسایش مهمان، فضا، تسهیلات و پاکیزگی به یک تا سه ستاره تقسیم می‌شوند.
مُتل. واحد اقامتی بین راهی که به صورت مجموعۀ منفرد در مسیرهای اصلی سفر گردشگران و مسافران تأسیس می‌شود. در این گونه واحدهای اقامتی که به صورت ویلا یا اتاق‌های آپارتمانی در محوطه‌ای نسبتاً وسیع و منظم احداث شده‌اند، امکان پارک وسیلۀ نقلیه در کنار محل اقامت وجود دارد. شاید بتوان گفت مهم‌ترین تفاوت متل با سایر واحدهای اقامتی، امکان پارک خودرو همراه گردشگران در جنب واحد اقامتی آنان است. درجه‌بندی متل‌ها براساس یک تا سه ستاره است. در ایران متل‌ها را جزو هتل‌های کشور محسوب کرده و در فهرست آن‌ها معرفی می‌کنند.
مهمان‌پذیر. واحدهای اقامتی ساده و ارزان قیمتی که از فضاها و تنوع خدمات محدودتری نسبت به هتل برخوردارند. این گونه واحدها نتوانسته‌اند حداقل شرایط مورد نیاز هتل یک ستاره را برای اقامت و پذیرایی مهمان فراهم کنند؛ ولی از لحاظ کیفیت خدمات می‌توانند تا حد یک هتل ارتقاء یابند. تقسیم واحدهای اقامتی، مسافرخانه‌ها و خانه‌های روســتایی در این بخش جای می‌گیرند. مهمان‌پذیرها از یک تا سه ستاره درجه‌بندی می‌شوند.
واحد پذیرایی بین راهی. تأسیساتی که با هدف ارائه خدمات پذیرایی به گردشگران و مسافران جاده‌ای ایجاد می‌شود. ارائه انواع غذا و نوشیدنی به‌طور شبانه‌روزی به مسافران بین راهی از مهم‌ترین خدمات واحدهای پذیرایی است. رستوران مهم‌ترین رکن این تأسیسات را تشکیل داده ولی امکانات خواب هم می‌تواند به عنوان خدمات غیر الزامی به گردشگران ارائه شود. طبق تعاریف موجود کلیه واحدها و مراکزی که در خارج از حریم شهرها اقدام به ارائه خدمات پذیرایی و اقامتی به گردشگران و مسافران می‌نمایند شامل واحدهای پذیرایی بین راهی می‌شوند. این واحدها در سه سطحِ درجۀ یک، درجۀ دو و درجۀ سه براساس کیفیت ارائه خدمات، سرویس و تجهیزات تقسیم‌بندی می‌شوند. براساس آمار در ۱۳۸۷ش تعداد ۷۸۲ واحد هتل با ۳۳,۸۰۱ اتاق و ۷۵,۸۷۱ تخت در کشور وجود داشته است. در ۱۳۱۴ش اولین آیین‌نامه نرخ خدمات در واحدهای اقامتی و پذیرایی از سوی ادارۀ جدیدالتاسیس «جلب سیاحان خارجی و تبلیغات» در وزارت داخله (کشور) تدوین و ابلاغ گردید. در این زمان گراندهتل، یکی در خیابان لاله‌زار تهران و دیگری در قزوین، تنها هتل‌های مجلل کشور بودند که در دورۀ قاجار احداث شده بودند. مهمانخانۀ فردوسی در ۱۳۱۴ و مهمانخانۀ دربند در ۱۳۱۵ در تهران و مهمانخانۀ گچسر در همین سال در جاده چالوس به بهره‌برداری رسیدند. مهمانخانۀ رامسر در ۱۳۱۶ افتتاح شد. در بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۰ش تعداد قابل توجهی هتل با ضوابط جدید در شهر تهران احداث و به بهره‌برداری رسید که هتل لاله (اینترکانتینانتال) در ۱۳۵۰ ازجمله آن‌هاست. در فاصله سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ با افزایش درآمد کشور حرکت گسترده‌ای در احداث هتل‌های جدید آغاز شد. هتل‌های استقلال (هیلتون)، آزادی (هایت) و هما (شرایتون) در این فاصله زمانی و توسط شرکت‌های بین‌المللی ساخته شدند. این حرکت در دورۀ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت. علاوه بر هتل‌های مذکور، تعداد ۳۷۸ هتل آپارتمان با ۷,۶۴۸ اتاق و ۱۸,۱۴۸ تخت آماده ارائه خدمات به مسافران و گردشگران بوده‌اند. علاوه بر آن، تعداد ۱,۴۴۶ واحد مهمان‌پذیر در کشور وجود داشته که دارای ۲۷,۹۶۹ اتاق و ۷۵,۰۳۱ تخت بوده‌اند. آمار سال ۱۳۸۷ نشان می‌دهد استان خراسان رضوی هم ازنظر تعداد (۱۰۶ هتل) و هم از نظر اتاق و تخت مقام اول کشور را به خود اختصاص داده است. بعد از خراسان رضوی استان تهران با ۸۷ هتل، مازندران با ۸۲ هتل، گیلان با ۵۹ هتل و اصفهان با ۵۱ هتل مقام دوم تا پنجم را در اختیار دارند . جدول نشان می‌دهد بیشترین تعداد هتل ساخته شده در طی سال‌های ۱۳۸۴ـ۱۳۸۷ در اختیار استان مازندران با ۳۳ هتل، خراسان رضوی با ۲۶ هتل، یزد با ۱۹ هتل و استان گیلان با ۱۸ هتل بوده است. استان اصفهان و تهران با ۱۱ و ۶ هتل در جایگاه ششم و هفتم کشور قرار داشته‌اند. تعداد هتل آپارتمان‌های کشور در دورۀ ۶ ساله ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷ به بیش از ۲ برابر رسیده و تعداد تخت‌های اقامتی آن‌ها حدود ۳ برابر شده است. این آمار نشان می‌دهد که دوره ۴ ساله ۱۳۸۴ـ۱۳۸۷ در حقیقت دورۀ شکوفایی هتل آپارتمان‌های کشور بوده است. افزایش ۱۵۳ واحدی هتل آپارتمان بی‌سابقه بوده است. این افزایش، بیشتر در استان خراسان رضوی بوده که به یکباره در طی این سال‌ها تعداد ۷۴ مجوز هتل آپارتمان برای ساختمان‌های مسکونی که تجهیز شده صادر گردیده است.